-Intervistë me ing. Tahir Gjonbalaj, një nga personalitetet e shquara të botës e kohës panshqiptare; një kreshnik kombëtar modern i trevës së Plavë-Gucisë; një ndër themeluesit e nënkryetar në dekada i të parës parti politike shqiptare në Malin e Zi – i Lidhjes Demokratike (1990); një ndër veprimtarët ma të hershëm të Pavarësisë së Kosovës (4 tetor 1991); antar i Këshillit Kombëtar të Shqiptarëve në Malin e Zi; takime me presidentin Bill Klinton, me presidentë e kryeministra të shteteve të Ballkanit, etj.; kryeorganizator i katër simpoziumeve për historinë e kulturën e Plavë-Gucisë; nismëtar e kryefjalë i Manifestimit tradicional panshqiptar “Alpet Shqiptare” (Vuthaj, çdo 1 gusht), i dekoruar nga AFCES me Çmimin e madh “Pjetër Bogdani”; prej 16 vitesh zyrtar profesional në komunën e Plavës, etj.
-Ing. Tahir Gjonbalaj, prej kohësh në Plavë-Guci kryefjalë e ditës janë rrugët e shkurtëra ndërkufitare panshqiptare e ndërkombëtare që e lidhin krahinën tuaj me Kosovën e Shqipërinë, po edhe me vet Malin e Zi si me Podgoricën, Tuzin, Ulqinin e Tivarin. Ju, në këto tri dekadat e fundit, pa mëdyshje, jeni një ndër “promotorrët” e hapjes së këtyre rrugëve, përndryshe: një nga flamurtarët e tyre. A po më kallxo’ shkurt për historinë e gjatë të rrugës së vështirë e përparësore Plavë-Deçan?
-Komuna e Plavës, që përfshinte edhe Gucinë me Vuthaj e Martinaj (komuna Plavë-Guci) qyshse në kohën e krizave të shpërbërjes së Jugosllavisë Avnojiste Federaliste (RSFJ), në vitin 1990, i ka pri’ vet andrrës, objektivit e punës sipërmarrëse aktive për hapjen fizike të kësaj rruge nacionale në 45 km gjatësi të saj, nëpër bjeshkë, pa tunel, në kushte jo ideale, po të pranueshme. Gjithashtu, komuna e Plavës, po në vitin 1990, kryesisht me inisiativën e vet, ndërmori edhe një hap tjetër: përgaditjen e Projektit (Vijadukte) të rrugës moderne Plavë-Deçan në Fakultetin e Ndërtimtarisë në Sarajevë (BH). Ky Projekt cilësor parashikon rrugën e asfaltuar me 33 km gjatësi, me një tunel 4.450 metra, me ura, etj. të kalueshme edhe në stinën e dimrit.
Pas Luftës së Kosovës (1999) u riaktivizua çështja e hapjes së rrugës, e cila pas shpërbërjes së Unionit Mali i Zi-Serbi (2003-2006) dhe shpalljes së Pavarësisë së Malit të Zi (2006) e të Kosovës (2008) trajtohet si “rrugë ndërkufitare”, ndërkombëtare. Kjo rrugë është çështje e përbashkët ndërshtetërore për t’u zgjidhur në mes dy shteteve të reja ballkanike: qeverive të Malit të Zi e të Kosovës, ndoshta me shtysë, fonde, mbikqyrje edhe të Komunitetit Ndërkombëtar si Bashkimit Europian, etj.
Kryeministrave të Kosovës, Ramush Haradinaj, Bajram Kosumi, Agim Çeku e pothuaj në çdo mandat qeverisës Hashim Thaçit, ua kemi ngrit’ çështjen e rrugës Deçan-Plavë, si nga ana ime, Tahir Gjonbalaj, në cilësinë e një prej përfaqësuesve të partisë së parë shqiptare Lidhja Demokratike në Mal të Zi (e me veprimtarë të kësaj partie të Plavë-Gucisë e Tuzit), si një nga veprimtarët e Pavarësisë së Kosovës, si një inxhinier e në 16 vite zyrtar profesional komunar i Plavës. Shpesh në këto takime kemi qënë sëbashku me titullar të komunës së Plavës. Herën e fundit, sivjet, ishim me kryetarin e komunës së Plavës, Orhan Shahmanoviq në takim pune me kryeministrin e Kosovës, Hashim Thaçin. Takime të tilla kemi krye edhe në Tiranë dhe në Podgoricë.
Prej kohësh kemi krijue lidhje të mira mes komunës së Plavës (Plavë-Gucisë) e të Deçanit. Ka një vit që dy komunat jemi binjakëzua ndërveti. Kemi pasë takime pune e marrëveshje të përbashkëta edhe për rrugën. E kemi, si po thoni edhe ju: kryefjalë. Në fillim, sëbashku me kryetarin e komunës së Plavës, Adem Jaseviq, jemi takuar me kryetarin e komunës së Deçanit, Ibrahim Selmanin. Vitet e fundit kemi pasë disa takime në Plavë-Guci e në Deçan në mes kryetarëve Orhan Shahmanoviq e Rasim Selmanaj, deri edhe në rang delegacione pune nga dy komunat fqinjë.
Para disa ditësh, më 1 gusht 2014, ministri i Kulturës i Kosovës, nënkryetari i PDK, Memli Krasniqi, në fjalën e tij përshendetëse në Manifestimin “Alpet Shqiptare. Vuthaj, 2014”, siç e ndigjuat edhe ju, tha e dha në emër të Qeverisë së Kosovës premtimin e madh se rruga Deçan-Plavë është paraparë në planin pesëvjeçar të shtetit të Kosovës, ku çdo vit ka të detajuar fondet e veta.
Manastiri i Deçanit e detyron rrugën me u ngjit pak ma lart, po edhe ne, në Plavë-Guci, presim që kjo rrugë të përfundojë sa më shpejt të jetë e mundur. Të paktën Qeveria e Kosovës të hapin rrugën deri tek vija e demorkacionit Mali i Zi-Kosovë…
-Zoti Tahir, një atdhetar luftëtar i këtuhit, këto rrugë në shtypin në Amerikë i cilëson si “damarë të zemrës”. Tashti po due me të dvet për “damarin” tjetër tejet të randësishëm: Guci-Vermosh-Hani i Hotit apo, si i thonë këndej në traditë: “Rruga e Shkodrës”, e cila në fakt të çon edhe në Tiranë, po edhe në Podgoricë, në Ulqin e Tivar.
-Rruga Guci-Shkodër po kryhet pas shumë viteve kërkesa e përpjekje, projekte e marrëveshje mes qeverive të Shqipërisë e të Malit të Zi. Interesim të lartë ka dëshmuar edhe komuna e Plavë-Gucisë, si dhe shoqëria civile e personalitete nga diaspora shqiptare në Amerikë e në Europë. Sëbashku me kryetarin e komunës të Plavës, Orhan Shahmanoviq, kemi shkue dy herë në Tiranë gjatë dy viteve të fundit, në takime pune me sukses me ish kryeministrin Sali Berisha e me kryeministrin e sotëm, Edi Rama, ku e kemi pasë kryefjalë bisede rrugën Guci-Shkodër. Për këto takime kanë folë mediat shqiptare e të huaja.
Kjo rrugë drejt Shkodrës ka përfunduar në territorin e komunës së Plavë-Gucisë në parametrat e caktuar prej nga qyteti i Gucisë në Doganë – tek Pika e Kalimit Kufitar Mali i Zi-Shqipëri, kufi që ndan komunat e sotme Guci e Kelmend. Edhe në pjesën e Shqipërisë Londineze, rruga nga Pika Kufitare-Doganore Guci deri në Vermosh (7 km) është krye. Punohet me ritme jo të shpejta në segmentin prej 27.2 km nga Tamara (Kelmend) në Hani i Hotit (Shkodër). Deri tani kanë mbaruar mbi 30 km të rrugës ndërkufitare panshqiptare e ballkanike Guci-Shkodër, e cila ka pasë mbi 26 milionë USD financim nga Tirana e Bashkimi Europian. Në takimin me ish kryeministrin Sali Berisha na është thënë se segmenti rrugor nga Vermoshi në Tamarë njihet si “rrugë ndërkufitare” e, si e tillë, është projekt i përbashkët i dy shteteve: Shqipërisë e Malit të Zi, ka një marrëveshje të firmosur mes dy qeverive përkatëse qyshse në vitin 2012. Pala shqiptare e Tiranës, me vendim qeverie, e ka miratuar projektin, e ka akorduar pjesën e fondit të vet. Tani çështja mbetet për t’u krye nga Qeveria e Malit të Zi në Podgoricë. Në takimin e para disa muajve me kryeminstrin aktual Edi Rama na është premtuar se ky segment rrugor do të përfundoj së shpejti, në parametrat e duhur, në mirëkuptim të plotë dypalësh.
-Zoti Tahir, tue iu shpreh mirënjohje për kontributet e tua për këto rrugë kryesore ndërshqiptare e ndërkombëtare, po due me të dvet’ edhe për një rrugë të tretë: atë Plavë-Çerem (Margegaj) që kalon nëpër Qafën e Vranicës, lidhet me luginën e Valbonës, kalon rrugës ujore liqenore e tokësore përgjatë Bregut të Drinit e bie në Portin e Shëngjinit, që me gjasa, do të jetë “Porti i Kosovës”.
-Komuna e Plavës i ka hap 12 kilometrat e udhës në pjesën e saj. E ka krye detyrën e vet.
Në anën e Shqipërisë, në komunën fqinjë të Margegajt, nga Qafa e Vranicës deri në Dragobi, rruga ka përfunduar me kohë në 14 km e saj, e në disa segmente ka pasë rikonstruksione prej dëmtimeve nga sheu e bora. Prapë në këtë rrugë të projektuar me 6 m. gjerësi ka punë të pambylluna deri tek asfaltimi i saj.
Kjo rrugë ndërkufitare mundëson lidhjet farefisnore, ekonomike, kulturore e turistike të luginës së Valbonës e të rrethit të Tropojës me komunat e sotme të Plavës dhe të Gucisë. Po edhe i lidh Alpet me Detin Adriatik.
Dy kryeministrat: Sali Berisha i Shqipërisë dhe Milo Gjukanoviç i Malit të Zi, para disa vitesh kanë nënshkruar një marrëveshje të përbashkët për hapjen e Pikë-Kalimit Kufitar të Qafës së Vranicës. Pritet zyrtarizimi i saj, përurimi. Koha po ecën. Puna po vonon.
Në mes dy komunave kufitare, të Plavës (Mali i Zi) e të Margegajt (Shqipëri) kemi pasë takime pune të përbashkëta në vite, deri këto më të fundit në mes Orhan Shahmanoviq dhe Rexhë Biberajt, i cili ka katër mandate si kryetar i kësaj komune të luginës së Valbonës.
Këto tri rrugë, nga Plavë-Gucia drejt Deçanit, drejt Shkodres, drejt luginës së Valbonës, e përgjysmojnë kohën e udhëtimit, krahasuar me rrugët e derisotme rreth e rrotull nga Plava në Rozhajë-Pejë-Deçan dhe nga Plava në Kolashin-Podgoricë-Shkodër apo nga dy krahët e këtyne rrugëve për të shkuar deri në qytetin Bajram Curri të Tropojës.
Para së gjithash, këto rrugë ndërkufitare panshqiptare e mes tri shteteve ballkanike, janë korridore të integrimit euro-atlantik, të paqes ndërshtetërore e ndëretnike, të zhvillimit ekonomik e kulturor, të ruajtjes së shqiptarëve etnik të trevës tonë nga asimilimi sllav e mos shpërngulja e tyre nga trojet e veta.

-Zoti Tahir Gjonbalaj, prej vitesh ka lind e gangrenon një tjetër shqetësim i madh politik, etnik, pronësor, ekonomik në krahinën e Plavë-Gucisë lidhur me të ashtuquajturin “Parku Nacional”. Si është e vërteta e ecurisë së tij zyrtare, e problematikave të tij kundërshqiptare?
- Pesë vjet kemi pasë bashkëpunim të mirë me amerikanët e anglezët, dy miq të mëdhenj të tri shteteve ballkanike: Kosovës, Malit të Zi e Shqipërisë, për me e shpall “Parkun Kombëtar të Paqes”. Me inisiativën e asistencën e tyre ndërkombëtare u mbajt në Prishtinë në fund të vitit 2006 një takim pune final i përbashkët i të gjithë kryetarëve të komunave ku shtrihej ky Park, prej nga Istogu (Burimi) afër Pejës deri në liqenin e Shkodrës. Aty u firmos një marrëveshje. Nënshkruan të gjithë kryetarët e komunave: Skënder Sharkinoviq i Plavës (Plavë-Gucisë), Rexhë Biberaj i Margegajt (Lugina e Valbonës), ai i Pejës, i Deçanit, i Rozhajës, i Tropojës (Ast’), i bashkisë së qytetit të Bajram Currit, etj.
Aty, në atë takim ndërshtetëror të rëndësishëm, u ngrit Zllatko Buliq, përfaqësues i Malit të Zi, e doli me deklaratë zyrtare: “Nuk do të lejojmë të ngrihet “Parku Ballkanik i Paqes” për arsye se e kontrollojnë shqiptarët…”. Ky, me të shkuar në Podgoricë, ua nisi përgaditjeve institucionale zyrtare për copëtimin fragmentar të Projektit. Mbeti vetëm në bjeshkët e Nemuna, që përfshinte disa komuna në trekëndshin kufitar Mali i Zi-Shqipëri-Kosovë si komunën e Plavë-Gucisë, Margegajt, etj. Ky Projekt do të pagëzohej si “Parku Hapësinor Prokletje” apo “Parku Nacional Bjeshkët e Nemuna”.
Ky Park Nacional i okupon pronat e shqiptarëve etnik, i pengon shqiptarët në shfrytëzimin e menaxhimin e pronave të veta private të trashëgueshme e të ligjshme, të njoftuna zyrtarisht nga shteti jugosllav i kohës, edhe nga Jugosllavia e Parë e krajlëve. Gjithashtu e pengon edhe zhvillimin e turizmit alpin veror e dimëror në këto troje të shqiptarëve autoktonë, mbajtjen e blegtorisë, shfrytëzimin e kullotave e pyjeve, etj.
Parku Nacional Bjeshkët e Nemuna është i madh. I kap 16 mijë hektarë ose 160 km2. Domethanë sa sipërfaqja e komunës së re të Gucisë (157 km2). Në shtrirjen e tij kap gjithato territore gjeofizike tërësisht etnike shqiptare në shekuj: Hotin (Hotin e Vendit), Zabelin, Jasenicën, Vojnosellën, Hakajt, Vishnjevën, Kukajt, Krushevën (Dardha), Kolinën, Vuthajt e Dolin.
-Zoti Tahir, një ndërhyrje, ju lutem, një ndërhyrje: E, ju, heshtët përballë kësaj situate kundërshqiptare, kundër praktikave të tilla shovene qeveritare të Malit të Zi?!
- Jo. Kush u ka thënë se kemi hesht. Kemi ngrit zërin tonë shqiptar. Vazhdojmë të mbrojmë të drejtat e shqiptarëve etnikë të rrezikuara nga Parku Nacional, puna për ngritjen e të cilit, siç u thashë më lart, ka nisë në vitin 2006.
Vet personalisht, si nënkryetar i Lidhjes Demokratike Shqiptare në Malin e Zi, si qytetar i Gucisë e i Plavës, si zyrtar profesional komunar i Plavës, si një ndër të prekurit familjarisht e farefisnisht nga ky Park Nacional, kam shkue në janar të vitit 2007 në kryeqytetin shtetëror të Podgoricës. Aty e takova ambasadorin e Bashkimit Europian. Ia kam hap e dorëzuar në zyrën e tij dokumentacionin e plotë, ku dëshmohet se pronarët e sotëm të territoreve ku shtrihet Parku Nacional janë shqiptarët etnik. Ia kam kallxuar dokumentet ku Gjykata e Jugosllavisë qyshse në vitin 1933 ua kishte kthye këto prona qindpërqind shqiptarëve vendali në shekuj, të rritun në ato troje brez pas brezi.
Më 13 shkurt të vitit 2007 e kemi ba një Tubim Proteste tek dhoma e kulturës në qytetin e Plavës, ku e ngritëm zërin qytetar e politik kundër Parkut Nacional Bjeshkët e Nemuna, pasi ky dëmtonte interesat jetike të shqiptarëve autokton, shqiptarët nuk munden t’i shfrytëzojnë pronat e veta, etj. si pasojë shkaktojnë edhe shpërngulje të shqiptarëve nga tokat e fshatrat e veta, i hap rrugë asimilimit e pushtimit të pronave të shqiptarëve.
Kurrkush nuk e ka ndie deri në fund e plotësisht zërin tonë shqiptar. Kërkesat tona kanë lanë gjurmë, po problemet tona nuk kanë marrë zgjidhjen e premtuar prej asaj dite janari 2007 e deri më sot, në gusht 2014. Pra, po bëhen 8 vjet. Veprimtaria kundërshqiptare me Parkun Nacional ka mbet’ pothuaj e njëjtë. Më shumë se problematike.
Më 16 prill 2008 Kuvendi i Malit të Zi (Parlamenti) e miraton “Planin Hapësinor të Malit të Zi”, në të cilin përfshihet edhe “Plani Hapësinor – Prokeltje” (Parku Nacional Bjeshkët e Nemuna). Për miratimin e këtij Plani i dhanë votat e tyre edhe tre deputetët e Plavë-Gucisë dhe Ferhat Dinosha, deputet i Unionit Demokratik të Shqiptarëve në Malin e Zi.
Për të disatën herë dua të theksoj edhe një problem tjetër tepër shqetësues për shqiptarët në dy komunat e sotme: Plavë e Guci. Ligji mbi shfrytëzimin e Parkut Nacional është një ligj diskriminues ndaj popullatës vendore autoktone shqiptare në hapësirat e Parkut Nacional.
Në elaboratin e Parkut Nacional thuhet se 92 për qind e pronave të territorit të tij janë shtetërore. Në fakt këto janë prona të uzurpuara popullit shqiptar autokton në shekuj, si të kelmendasve, hotjanëve, etj. pasi edhe vendimet e Gjykatës të Mbrëtërisë Serbe-Kroate-Sllovene (1933) e dëshmojnë qartë pronësinë shqiptare nga vet shteti jugosllav i krajlëve e, më vonë, edhe nga ai i Jugosllavisë së Dytë.
Parkun Nacional në Plavë-Guci e menaxhon një firmë shtetërore me seli në Podgoricë. Punëtorët i ka të vetët, jo plavë-gucias. I bien nga larg. Çdo e mirë natyrore e materiale i shkon kësaj firme shtetërore në Podgoricë. Asgjë nuk mbetet për banorët lokal, për shqiptarët etnik në Plavë-Guci.
-Pra, zoti Tahir, shteti malazez me Parkun Nacional paska një strategji oktapode, të kahershme, të thellë, të egër, krejtësisht kundër shqiptarëve të krahinës etno-historike të Plavë-Gucisë.
- Po. Kjo histori për keq ka nis nga fillimi i viteve ’90, në kohën e shpërbërjes federaliste të Jugosllavisë (RSFJ).
Zona, ku sot shtrihet Parku Nacional Bjeshkët e Nemuna (Prokletje), në ato vite u kthye në zonë ushtarake jugosllave. Ishte e dyta qendër komanduese e shtetit jugosllav për Malin e Zi. U shpall zonë e ndaluar në 5 km vijë ajrore përgjatë kufirit të Plavë-Gucisë me Shqipërinë. Nuk lejoheshin shqiptarët me dal as në bjeshkët e veta.
Në disa raste pata debate me autoritete civile e ushtarake, lokale e të qëndres, e ngrita shpesh çështjen në rrugë institucionale politike, partiake, etj. Disa zyrtarë edhe dëgjonin, po nuk reagonin në interes të së drejtës, pasi e shihnin veçse një e mirë në interes të shqiptarëve.
Pasi u krye “Lufta në Kosovë” (1999), nën trysninë e Bashkësisë Ndërkombëtare, Ushtria e Malit të Zi u detyrua me u tërhjek në kazermat e veta, në të tjera baza ushtarake të saj.
Shteti i Malit të Zi e ndërmori aktin tjetër: kësaj ushtrie ua ndrruan formën e emërtimit të saj, uniformën e saj, etj., po jo misionin e saj. Vendi ku sot shtrihet Parku Nacional u kthye pothuaj tërësisht në “Polici Kufitare Malazeze”. Njësoj si të parët. Këta qëndruan disa vjet. Edhe këta, prapë, vendosën disa kufizime të ndryshme për shqiptarët etnik të atyshëm. Kjo “Polici Kufitare” u largua vetëm me trysninë ndërkombëtare. Ishin miqtë tanë euro-atlantik të NATO-s e të BE-së që na u gjetën pranë në të dy rastet. Plavë-Gucia mori frymë më lirisht nga kufizimet e ushtrisë jugosllave (malazeze) dhe nga policia kufitare malazeze.
Kohët e fundit u gjet diçka tjetër: Një shpikje ndryshe në formë. Misioni po i njëjtë. U ngrit “Policia e Parkut Nacional”, e cila ka kompetenca më të forta se ato të parat.
Më 19 maj 2013 u miratua Plani Hapësinor i komunës së Plavë-Gucisë. Aty nuk u trajtua Parku Nacional Bjeshkët e Nemuna. U la jashtë. Për një herë tjetër. Gjatë debateve në mes antarëve të Komisionit për Planin Hapësinor të Plavë-Gucisë, në këtë mbledhje të nxehtë, prapë Zllatko Boliq lëshoi deklaratën tjetër: “E kemi shpall Parkun Nacional të Bjeshkëve të Nemuna për t’u forcuar kufijtë shtetërorë të Malit të Zi dhe për të bërë të pamundur lëvizjen e lirë të shqiptarëve nëpër këto bjeshkë”.
Në Parkun Nacional Bjeshkët e Nemuna, firma menaxhuese e ardhur nga Podgorica, siç ua thashë, nuk ka të punësuar asnjë shqiptarë plavë-gucias. Shqiptarët etnik e kanë Parkun Nacional në tokat e veta, në derën e shtëpisë së vet dhe nuk i lejojnë të jenë pronarë, po nuk i lejojnë të jenë as punëtorë. Kjo ndodh rrallë kund në botë. Ky është diskriminim etnik.
Sikur të mos mjaftonte kjo po ndodh diçka tjetër e jashtëzakonshme: Kjo firmë podgoriciane i ka marrë policët e Parkut Nacional nga Kolashini, Berana, Bijello-Polje dhe i kanë çue në Podgoricë për me u mësua gjuhën shqipe e këta me ardhë mbasandejna në krye të detyrës në Plavë-Guci. Asnjë prej tyre nuk është shqiptar.
Parku Nacional Bjeshkët e Nemuna po fuqizohet çdo ditë e më shumë duke i dobësuar shqiptarët etnik të Plavë-Gucisë në fuqinë e tyre ekonomike, pasi iu kanë marrë pronat e të parëve, mundësinë për administrimin pronësor e zhvillimin e tyre për turizëm, blegtaori, tregëti, etj.
Ne, në Plavë-Guci, do të bëjmë prapë kërkesa, ankesa, përpjekje për mos dëmtimin e shumanshëm të vazhdueshëm të shqiptarëve nga Parku Nacional, por presim ndihmë e ndërhyrje edhe më të shumta e më të forta, të drejtpërdrejta, nga diaspora jonë në Amerikë e në Europë, nga Tirana e Prishtina zyrtare, si dhe nga Uashingtoni e Brukseli.
-Zoti Tahir Gjonbalaj, ju jeni ndër themeluesit e të parës parti politike shqiptare në Malin e Zi, i Lidhjes Demokratike. Njëherit, ju jeni edhe nënkryetari i parë i saj. Asokohe grupi i veprimtarëve nga krahina e Plavë-Gucisë kishte peshë të madhe në këtë ngjarje historike politike. Përveç kësaj, me sa di unë, ju me shumë të tjerë, në gusht 1990, u shkëputët nga nisma për krijimin e Forumit Demokratik – si organizëm i shoqërisë civile dhe dolët protoganistë të krijimit të partisë politike, pasi e shihnit si detyrë historike, nevojë të kohës. Diçka nga kjo ngjarje panshqiptare, me jehonë ballkanike, euro-atlantike?
– Inisiativa e parë, shpallja e parë publike e organizimit të shqiptarëve në Mal të Zi u ba në shkollën fillore të Tuzit (Malësi) më 1 korrik 1990, në 20 vjetorin e Beslidhjes së Malësisë.
Kuvendi i parë themelues publik i Lidhjes Demokratike në Malin e Zi u ba më 16 gusht 1990 në shtëpinë e Nuho Kurtit. Kryetar i parë i saj, i Këshillit Nismëtar të saj, u zgjodh Lek Lulgjuraj. Kishte përfaqsues nga Plavë-Gucia, Ulqini, Tuzi, Tivari, etj. Nënkryetar më zgjodhën mua (Tahir Gjonbalaj) e Ragip Shaptafa.
Kuvendi themelues i Lidhjes Demokratike në Malin e Zi, në mbledhjen e tij të 9 shtatorit 1990 zgjodhi për kryetar Mehmet Bardhin, nënkryetar Lek Lulgjuraj e Tahir Gjonbalaj dhe, me propozim të Lek Lulgjurajt u zgjodh sekretar i LD , Nikollë Camaj.
-Zoti Tahir Gjonbalaj, një sekret që po due ta baj publik: një miku im diplomat më ka tregue në ekran të televizionit të tij një video disaorëshe të rregjistruar në mesnatën e 4 tetorit 1991 deri në ag të ditës tjetër, ku ju u zgjodhët në presidiumin e një kuvendimi kombëtar për Pavarësisnë e Kosovës. Në sallë pashë të jenë kryeministri i sotëm Hashim Thaçi, Azem Syla, Kadri Veseli, ambasadori i pritshëm i Kosovës në Tiranë, etj. Për lexuesit, a mund të thoni diçka ma tepër rreth kësaj ngjarje historike e veprimtarisë tuaj për Pavarësinë e Kosovës?
-Një herë tjetër do të kemi rast të folim për këtë kuvend, për ata burra, për atë ditë.
-Zoti Tahir, një tjetër kryefjalë e ditës në Plavë-Guci, një tjetër plagë e hapur, është ndarja territoriale. Ju lutem, cili është komenti juaj?
-Në vitin 1992 i janë marrë Plavë-Gucisë një pjesë e territoreve të saj: bjeshkët e Martinajve. Ato janë disa si Zeletina, etj. Ua dhanë komunës fqinjë të Andrejavicës. Po e them që ta dinë edhe të tjerët në treva shqiptare e diasporat shqiptare: Martinajt janë një fshat i madh krejtësisht shqiptar, si territor e popullsi janë etnikisht shqiptare. Ndërsa Andrejavica, sipas rregjistrimit shtetëror të popullsisë më 2011, pothuaj nuk ka shqiptarë etnik të deklaruar. Kjo i tregon qartë synimet shovene të Malit të Zi në ndarjen administrative të këtyre dy komunave, me grabitjen shtetërore të bjeshkëve të Martinajve.
Parlamenti i Malit të Zi, më 26 shkurt 2014, e ndau komunën e Gucisë nga ajo e Plavës. Tani kemi dy komuna. Gucia me 157 km2 është nga komunat më të vogla në krejt Republikën e Malit të Zi. Ajo ka dy bashkësi lokale: Guci e Vuthaj, ku edhe “Krojet e Vuthajve” kanë kaluar me Gucinë (!)
Komunës së Plavës i mbetën “komunat kadastrale” të Hotit (Hotit të Vendit), Rijeka e Gjyriqit (Gjyriqi), një pjesë e Vojnosellës.
Burimet e sotme financiare për ekzistencën e komunës së Gucisë mbetën me komunën e Plavës, si pyjet e larta ekonomike, ujësjellësi i Plavës – i cili e merr ujët nga Jasenica, pyjet e Hotit, Trokuzit, Riblakut, etj.
Komuna e Gucisë, ende pa filluar punën zyrtarisht, po përballet me vështirësitë e fillimit – nga mungesa e selisë së saj të papërfunduar plotësisht, nga mungesa e burimeve financiare të saj, etj.
-Ju, zoti Tahir Gjonbalaj, kryehere ishit kundër ndarjes territoriale të Gucisë nga komuna e Plavës, kundër komunës së re të Gucisë. Cilat ishin shkaqet dhe arsyet?
- Shënoje aty në letër. Numri 1: Mbajtja e pjesës dërmuese të pronave të shqiptarëve në komunë të Plavës. Numri 2: Hupja e ndikimit politik të shqiptarëve në komunën e Plavës. Numri 3: Shkëputja direkte e këtyre qyteteve me Kosovën. Numri 4: Në rast bashkimi me Shqipërinë të bashkohet vetëm komuna e Gucisë (!)
-Zoti Tahir Gjonbalaj, ju jeni një ndër personalitetet kombëtare panshqiptare që luftoni për të drejtat kombëtare etnike, politike, kulturore e ekonomike të shqiptarëve. Para se të vija në takimin e dytë për kit’ intervistë, një miku ynë i përbashkët në Guci, më dëftoi gazetën “Novosti” të 4 dhjetorit 2013 që iu akuzonte si përkrahës e protogonast i “Shqipërisë Etnike”, etj. Një vit ma parë, pas tubimit tuaj në Plavë kundër ngritjes së komunës së Gucisë, pata lexue se shtypi boshnjak, etj. iu sulmonte për përdorimin e parullave që flisnin për Shqipërinë Etnike në manifestimin tuaj, të cilit i pata kushtue edhe një poezi. Ç’ka mund të thoni lidhur me këto komente të shtypit në gjuhët sllave?
- Shtypi kryen detyrën e vet, ka misionin e tij. Ne kemi tonin. Jemi shqiptar etnik të këtyre trojeve. Jemi qytetar të lirë të këtij vendi në një kohë demokratike, njerëz të mendimit e fjalës së lirë, të besimit e veprimit të lirë. Jemi qytetar e vend euro-atlantik, që po ecim drejt integrimeve në BE e NATO… Kush e don me fuqi magjike vendlindjen e tij, kush punon me fuqi biblike për vendlindjen do të thotë të kapësh lartësi hyjnore, të lidhesh me Zotin.
-Ju, i nderuari Tahir Gjonbalaj, si rrallëkush, më shumë se çdo institucion shtetëror apo i shoqërisë civile në shtetet e trevat shqiptare në Ballkan apo në Diasporë, keni organizuar çdo 31 korrik nga një simpozium shkencor për historinë e kulturën e Plavë-Gucisë. Katër simpoziume në katër vjet. Si po mundeni kështu? A jeni ju “mbinjeriu” apo “heroi i kohës sonë”?!
- Konferencë, simpozium, sesion, akademi përkujtimore, sipas rastit, i kemi thirr’ veprimtaritë tona shkencore në Plavë-Guci. Nuk janë vetëm simpoziume, si po i cilësoni në pyetjen tuaj.
Në 100 vjetorin e Pavarësisë organizuam veprimtarinë shkencore “Plavë-Gucia në shekuj dhe Çështja Kombëtare Shqiptare” (2012), “Masakra e Previsë” (2013), “Komiteti Kombëtar Mbrojtja e Kosovës dhe Plavë-Gucia” (2014). Në to kanë referuar e kumtuar personalitete shqiptare e të huaja si akademikët Jusuf Bajraktari, Beqir Meta, Marenglen Verli, profesor doktorët Pëllumb Xhufi, Nevila Nika, Mevludin Dudiq, Seit Mancaku, Frashër Demaj, Zymer Neziri, Admira Muratovica, Isa Bicaj, Izber Hoti, Muhamet Shatri, etj. etj.
Më 31 korrik 2015 do të organizojmë veprimtarinë shkencore të katërt, Akademi Përkujtimore për figurat historike të krahinës së Plavë-Gucisë në shekujt XIX-XXI me kumtime të lira për Ali Pashë Gucinë, Jakup Ferrin, Ahmet Zenelin – Gjonbalaj, Murat Osmani i Hotit, Bali Demën – Martinaj, Ismail Nikoçin e Gucisë, Alush Smajli i Hotit, bajraktarët e Martinajt, Hysen Efendi Vuthaj, Bali Bajram Nokshiqi, Hasan Ferrin, Mulla Agan Koja, Mushak Haxhia – Selimaj, Xhemë Bajraktari i Arzhanicës, Hasan Isufi Kukaj, Avdyl Pepaj, e të tjerë e të tjerë deri tek Jeton Dedushaj, dëshmor i UÇK për lirinë e Kosovës.
-Zoti Tahir Gjonbalaj, më keni dhanë listë të gjatë me emra e kam me i hjek disa për arsye vendi, tue e dit se çdo kullë në Plavë-Guci ka histori e trima që e nderojnë historinë e kombin shqiptar. Prandaj, së fundit, pak fjalë për veprimtarinë tashma panshqiptare, për Manifestimin “Alpet Shqiptare, Vuthaj”, me organizator shoqatën joqeveritare “Alpet Shqiptare” e shoqërinë kulturore “Maja e Karafilit”, ku ju, si e kam thanë edhe diku tjetër, jeni nismatër e kryefjalë i tij.
- Kjo veprimtari ka arritë atë stad që ne e kemi dëshiruar prej fillimit, qyshse në fund të vitit 1996 kur Lidhja Demokratike në Mal të Zi mori vendim për organizimin e saj. I pari manifestim nisi më 10 gusht 1997, ndërsa i dyti më 1 gusht 1998. Ka 16 vjet që ky manifestim kryhet me 1 gusht. Ju e patë sivjet, që ishin mbi 2.000 vetë nga Plavë-Gucia, Kelmendi, Kosova, Shqipëria, Tuzi e Ulqini, Tivari e Rozhaja, nga Amerika e Zvicra, Belgjika e Britania e Madhe, etj.
Kjo veprimtari tradicionale organizohet në Begllek të Vuthajve, ku me ndihmën e USAID-it Amerikan u ngritën tribuna për koncertin festiv, terrene sportive, etj., ku organizohen edhe gara me kuaj, ndeshje sportive, hedhja e gurit, etj.
Në përmbyllje të kësaj interviste të gjatë, i nderuari Tahir Gjonbalaj, po të them se ju folët për të tjerët e mue më mbetet tua qëndis një portret për veprimtarinë tuaj të formatit të madh. Në se do të banim një intervistë tjetër, pos kësaj, për çfarë do të më flisnit më së shumti, ma së forti?
-Për ato që iu thashë në fillim e fund të kësaj interviste: për hapjen e rrugës Plavë-Deçan, për përfundimin e rrugës Guci-Shkodër, për Pikëkalimin kufitar të Qafës së Previsë e rrugën e Çeremit, për Parkun Nacional, për ndarjen territoriale administrative të Plavë-Gucisë, etj. Do të flisja për projektet e parealizuara dhe plagët e reja të Plavë-Gucisë, për këtë “Ballkon të Alpeve” apo si e thotë Fishta i madh, si vendi ku rri “Ora e Shqipërisë”.
Intervistoi: Ramiz LUSHAJ
Guci, gusht 2014

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Me një “Centaur” 32 tonësh të markës angleze me shofer një djalë nga Vlora u nisa nga kantieri i prodhimit nr. 2 tek vinçi “katërmeterkubshi” tek “Ura e Telit” në Bujan për në Dushaj të hidrocentralit të Fierzës. Aty zhdripa për me shkue tek shkolla e mesme profesionale me degët ndërtim, elektrike e mekanike, e cila kualifikonte ndërtimtarët e veprës së dritës për nevojat e saj të ditës e përspektivës. Tue ec rrugës u takova me një burrë të shtatshëm e të pushtetshëm, trupadrejt si lis, mjaft i afërt në bisedë po folke me “qitje të largët”. Ishte Llesh Zef Doçi i Lurës, njëri nga ata burra të lartë që kishte vend e rend për mirë në “Universitetin popullor të Dibrës” me pleqnitë, me filozofitë e veta. Nga permendja e vargjeve e kuptoja se e njihte mirë edhe të madhin Gjergj Fishta, gjeniu i letrave i ndaluar nga shteti monist. Koha përballëse i shkruhej në rrudhat e ballit. Në dritën e syve rrezatonte mirësi. Në meditimet e të foluren e tij vrellonte mençuri.
Tek shkolla e Fierzës nxanësit e mbasdites ishin në mësim pa shkëputje nga puna, po roja e derës na e dha të drejtën e hymjes brenda pasi Lleshi ishte mik i ardhun nga larg, nga Lura, i mbajtun fort aq sa me ra në sy me veshjen e të folunit e tij autoritetar. Ai po donte me e takue djalin e vet… Ai ishte njeri zotërues në komunikimin me të tjerët.
-Asht’ baba i Dod Doçit… – i thashë rojes së shkollës, i cili u çel në fytyrë e i foli do’ fjalë të mira për Dodën. Ato fjalë ishin aq lëvdata saqë si thuhej asokohe në politikë: “Po don’ me e pranue në parti” apo si i thoshin në traditë: “po don’ me e ba dhandërr”. Natyrisht, i riu luras, Dodë Llesh Zef Doçi, i katërti brez në atë shkollë të njohur të hapur para tre vitesh, ndërtimtar i përkushtuar i veprës së dritës, veprimtar i shquar i rinisë në Fierzë e rrethin e Tropojës, i meritonte ato fjalë, edhe tek ajo derë e në atë ditë.
Atëherë Llesh Zef Doçi i Lurës e ndali hapin dhe e kqyri rojen ngultas e fytyrëqeshur. Ndoshta deshti me e dit’ a janë fjalë ajri apo ari. Po roja nuk i la shumë kohë për me folë prapë Lleshit pasi ia tha e dha atë fjalën që ia ngroh shpirtin secilit prind: “Paska pasë kujt me i nga (ngjaj) djali yt…”. Atij i mbeti veç me fjalathanë “Faleminderit” me atë qytetarinë e tij e me shtue diçka dlirtas e ngucamë për mirë me humor, tue fol si luras, si dibran, nga filozofia e vet urtnore. Të tre qeshëm bashkarisht. Ecëm të dy…

2.Llesh Zef Doçi i Lurës para e unë mbas tij, i sy kaluam me plot ndalesa stendat në korridoret e mëdha e të gjata në tre katet e shkollës së Fierzës. I kisha pa edhe herë të tjera, ndaj më dukej sikur kishim shkue “për inspektim” aq me vëmendje i shihte ato. Gaboja asokohe. Sigurisht, përngutje. Lleshit nja 50 vjeçar ende i rrinte zgjuar pasioni i detyrës fisnike të mësuesit, prej së cilës ishte nda’ përgjithmonë prej saj, pasi kishte krye detyra të ndryshme shtetërore në Lurë e qytetin e Dibrës, në Sllovë, Kastriot, etj. Tani, në dekadën ’70, ai kishte kalue dy vite sfidë, ndoshta nga ma të vështirat në jetën e tij krenare, elitare. E kishin luftue padenjësisht në karierë, po nuk e kishin mposht në zemrën e shpirtin e tij dinjitar.
Si djalosh 20 vjeçar e dveta në tepri: “A e dinë fëmijët e tu e të vllaut (Markut)… për ardhjen tuaj në Fierzë?!”. Po ai m’u gjegj qetësisht se ua kishte përcjellë lajmin po nuk iu kishte njoftue datën. Kjo, jo për ndonjë pakujdesi të Llesh Zef Doçit të Lurës, pasi edhe hapin e hidhte për mos me e kthye kryet mbas, për me iu dal punëve prijas e ballas, po e kishte pas’ nji parim të jetës së tij, një rregull të pashkruar e të ligjëruar: me i lanë fëmijët me e ba punën e vet. Ai nuk donte me i vnue në pritje e lëvizje për ardhjen e tij. Ai, edhe pse atëherit, fëmijët e nipat i kishte fort të rinj, siç më pat thanë vet, nuk iu sanksiononte as obligime financiare si të tjerët. Ai i porositke që me të ardhunat e veta me i krye punët e veta në banesë, në frontet e punës, në shkollë, në shoqëri, në aso mënyre sa me kenë dinjitar, mos me mbet’ kurrkushi po me u ba dikushi për mirë, për mbarë. Ai donte që leku me iu dhanë forcë për mirë e mos me i ligshtue për keq. Natyrisht, deshtën të gjithë sëbashku: Llesh Zef Doçi i Lurës, Zoti e vetvetja – secili prej tyre, dhe fëmijët iu banë për shtëpi, për me e mbajt lart, fort e gjatë emrin e kullës së vet e të Lurës.
Ai kishte ardhë tek Doda…, po mendjen e kishte edhe tek djali tjetër, tek ma i madhi, tek inxhinieri gjeolog, Prenga. Ai mbetej i mendimit se Doda i kujtonte rininë e tij dhe Prenga ma shumë “pleqërinë” e tij. E hante meraku që fëmijët e tij mos t’i rritke jeta para kohe, as me i vnue jeta përpara, as mos me i lanë jeta mbrapa, po me ecë rrugës së gjatë me hapa e shpirtin e vet, me krahë hapët për fis e miq, me i pri’ vet punës së vet. Me i ndjet’ kohës drejt e pa i pushue punës…
I pazakonshëm ishte Llesh Zef Doçi i Lurës për mend e kuvend. Ndoshta edhe i jashtëzakonshëm. Ai ishte një “universitet popullor”, në “katedrën” e tij ishte vet dekan e shkuar dekanit. “Leksionet” e tij i kanë qëndrue kohës.

3.Disa herë ia përserita fjalët: A ta thërras Dodën… nga ora e mësimit?
Llesh Zef Doçi i Lurës nuk hapte udhë. As unë nuk arrija ta konceptoja atë njeri të fismë, i ardhun nga Lura në Fierzë tek pritke në korridoret e shkollës tue pa stendat e shumta e nuk e thirrke djalin e vet pa e mbarue orën e mësimit. Pas pak dolëm tek dera kryesore e shkollës. Mbas pak minutash e mora vesh se ai kishte qënë dikur mësues. E tashti po lexoj në libra se e ka lanë emrin e vet në breza nxanësish.
Aty kishte ardhë edhe shoferi vlonjat i Centuar-it për me marrë leje një mujore nga shkolla për dikë të vetin, pasi në punë e kishte gjet’ zëvendësuesin, dhe i ecte rroga pa kanë aty. I shkruhej emri në bordero. Unë kisha marrë përsipër t’ia kryeja kit’ kërkesë të tij në atë mënyrë që pothuaj mos me iu rregjistrue asnjë mungesë. Sikur të ishte në shkollë. Mugesat e shumta sillnin moskualifikim simestral ose vjetor, mbetje për vjeshtë apo përjashtim nga shkolla.
Tek dera e shkollës u veçuam pak prej Llesh Zef Doçit të Lurës dhe ia kallxova shembullin e tij. Atypëraty hoqa dorë nga premtimi për një “leje një mujore pa mungesa” në shkollë për njeriun e tij. Ai, djaloshi vlonjat, u merzit bajagi prej meje e më tha se malësori nuk e ka fjalën kështu. Për me e shlye sadopak (jo)gabimin pata shkrue në gazetë për mirë për atë shofer vlonjat që punonte për vitet që vijnë, ecte ma shpejt se koha.
Ai leksion i Llesh Zef Doçit të Lurës asaj dite m’u duk se “më la në klasë”, po ishte një provim që më vlejti tanë jetën, veçmas përsa kohë isha i emëruar një ndër instruktorët e rinisë për shkollat e rrethit të Tropojës, kur shkova student në Tiranë, e, tevona si drejtor i Qëndres Kulturore të Fëmijëve (Shtëpisë së Pionierit). Më kujtohej shenjtëria që kishte Llesh Zef Doçi i Lurës për shkollën, për vendin e dijeve, njerëzit e dijes, për profesionin e tij.

4.
Rrugës për tek kafja i thashë Llesh Zef Doçit të Lurës se kam me shkruejt në gazeta për kit’ vizitë të tij në veprën e madhe të dritës, në Fierzë, e cila asokohe kishte deri mbi 10 mijë vetë në frontet e saj. Nisa ka e dveti për Lurën e Fierzën… Ai po ecte pa e thanë kurrnji fjalë. Pa astenji përgjigje. E ndali hapin. U kthye prej meje. M’i lëshoi sytë sikur po më lexonte ma shumë apo do më thoshte diçka ma tepër.
-Kush a’ peshku ma i mirë i lumit të Valbonës? – më pyeti pa m’i nda’ sytë.
-Trofta – i thashë me merziti, pasi ma ndrroi temën e bisedës.
– A e din se trofta, megjithëse asht’ peshk i mirë, ecë lumit të Valbonës përpjetë, kundër rrjedhës së lumit të vet të pastër.
Çka me i thanë?! Po e ndijsha për herë të parë kit’ fakt. Ish kanë e vërtetë. Pas shumë vitesh kam mësue se edhe në Lurë rritej trofta, ndaj e dinte kit’ zakon të saj.
E pa se nuk isha ka i bie kurrkund në ta alegorisë së tij e më futi ma andej në thelluta filozofike të odës dibrane, të universitetit popullor të Dibrës, të urtive – pleqnive të tij.
-A e ke parë Valbonën e kthjelltë se aty, pak më andej ku bashkohet me Drinin e turbullt ecë gjithë atë rrugë, qindra metra, duke e ruajtur pastërtinë, kaltërsinë e bukurinë e vet. Dy lumenjtë kanë gjithë jetën që e bëjnë detyrën e vet. Drini vjen i turbullt. Valbona don me mbet’ e kthjelltë. Prej aty ku Valbona e humbet kthjelltësinë ajo nuk thirret lumi Valbona, po lumi i Drinit. Në këtë jetë, në brezat e vet, njerëzit është mirë me mbetë Valbonë. Po gjatë jetës ka me u dalë punë edhe me Drinin. Duhet me luftue si Valbona me Drinin e prapë duhet me mbetë Valbonë…
Atëherit, tue pasë para vedit një djalë 20 vjeç, që shkruante me pasion me dhjetra artikuj nëpër gazeta e revista të kohës nga Fierza në Tiranë, që merrej masivisht e aktivisht me rininë, Llesh Zef Doçi i Lurës nisi me më dhanë “leksionin” ma të thjeshtë: më tha se “ishte i prekun”… I kishte ra pikës. E dija çka domethanë kjo fjalë. Edhe në vendlindjen time, në ma të bukuren e botës, Tropojë, dikë që shteti i kohës nuk e shihte me sy të mirë, për mos me e rëndue me terma politik e ideologjik të ditës, i fokusonin e deshifronin të gjitha në një fjalë të vetme: “i prekun”…
Asokohe pata folë bukur shumë e gjatë me Llesh Zef Doçin e Lurës e më pati lanë në memorien time një respekt tejet të madh për ditunitë e tij në sjellje e në të folune, në praktikat e filozofitë e tij. Ai e kishte ngrit’ dekanatin e tij prej brezash, prej atëherit, për sot e për nesër. Ngaqë baja shumë shkrime në gazeta, nganjëherë edhe dy a tri në një numër gazete të Tiranës, të lypshin me iu dhanë ndonjë pseudonim. Një prej tyre ishte Rali Lura. Emri i parë kishte inicialet e emrit, emrit të babës e mbiemrit tim, kurse të dytit, si mbiemër, e lashë “Lura”, në respekt të atij burri të fismë e të ditur, Llesh Zef Doçit të Lurës. Prej asaj kohe e deri më sot, gazetari e regjisori i TVSH, Ilir Buçpapaj, më thërret me kit’ emër. Po kjo ka edhe një histori tjetër: edhe në gazetën lokale “Shkëlzeni” të Tropojës, gati në çdo numër të saj, prej shkrimeve të shumta të miat, disa më duhej t’iu vnoja emrin (pseudonimin): Rali Lura, derisa një ditë pati telefonata dvetjeje nga Dibra e KQ i PPSH e ndokund tjetër për me e dit’ se “kush është ky autor?!”. M’u desht me e ndërpre kit’ emër për një kohë të gjatë. Prej asaj kohe, shpesh herë e kam dvet veten: kur pa hak e hile interesohen për kit’ emër, për mue, deri në Tropojë, sa mund të kenë hjek ndonjë burrë i karierës e i vlerave prej Lurës, prej atij vendi të bekuar, si Llesh Zef Doçi i Lurës, tashti shpirtndritun me emrin, jetën e veprimtarinë e tij.

5.
Atë ditë, kur hymë me Llesh Zef Doçin e Lurës në një kafe të madhe në Dushaj, aty afër shkollës së mesme, lëvizën gjithato karrike e njerëzit u ngritën në kambë. Disa njerëz në tavolina deshën me na e lëshue vendin. A i njef – e dveta. Jo – më tha. E kuptohej: ai ishte njeri stoik e magnetik edhe kur hidhte hapin e lëvizte dorën, le më kur folke apo qeshte: burimonte dritë.
Prej aty u kthyem prapë tek “shkolla e natës”. Po mbaronte ora e dytë e mësimit. Do të takonte Dodën… Ndërkohë fjalalajmi u end edhe për të tjerët. Lisi Llesh Zef Doçi i Lurës do të takohej me filizat e kullës e trollit të vet…
Tek dera e jashtme e shkollës së Fierzës, në të djathtë të saj, pa hy’ brenda territorit, ishin shkoq dy gurë të murit të jashtëm e kishin ra në trotuar. I kapi me dorë herë njanin e herë tjetrin e i ndoi në vendin e vet. Gurët zunë vend. Shkuen ku duheshin, po nevojiteshin materiale e mjete pune për me i rregullue si e don mjeshtria e ky vend i dijes.
-Ç’ka je ka ba, bre burri i dheut? – i thashë. Edhe ndonjë tjetër foli sikur une.
Llesh Zef Doçi i Lurës u kthye prej meje e po i vinte keq me më qortue, po ndoshta nuk pati as kohë se ra zilja e përfundimit të orës së dytë të mësimit. Ai veç më tha: Një gurë e rrëzon një mur, një gur e ngren një kullë”. Ia dhamë dorën njani-tjetrit me falmeshendete e u ndamë si dy miq të njoftun prej kohësh, ndërkohë që kishim ndejt veç pak orë sëbashku në Dushaj të Fierzës.
Para disa kohësh më ra rruga andej nga shkolla e bashkuar në Dushaj të Fierzës dhe, pas 38 vitesh, në murin e jashtëm, në të djathtë të derës së shkollës, kishin ra mbi dhjetë gurë që i ngritën ndërtuesit e veprës së dritës. Muri po dëmtohej edhe në anë të majtë të derës. M’u kujtuan ata dy gurët që i rivuni Llësh Zef Doçi i Lurës…!
Historiani, publicisti e poeti i mirënjohur mirditor Nikollë Loka e ka shkrue një monografi “Llesh Zef Doçi i Lurës – forca e mendjes, pesha e fjalës”, ku më ftoi edhe mue të jem recensent i kësaj vepre me interes shkencor historik. Edhe djemtë e Lleshit e të Markut ishin dakord. Iu faleminderit. Një promovim nderimtar, dinjitar, elitar, iu ba kësaj monografie me 300 faqe, më 31 maj 2014, në fshatin turistik “Lura” tek Gjiri i Lalzit. Veprimtaria ishte një nderim i lartë për një prind të lartë, për një personalitet meritor, për një njeri me vlera kontributive… Aty mësova një fakt të madh, një të vërtetë për kohën e brezat: kjo “Lura” e dytë, një fshat turistik i madhërishëm mes pishave, pranë detit, afër kodrave, i ka themelet tek Llesh Zef Doçi i Lurës, i Derës së Parë të Lurës. Lartësi e dritë i dhanë fëmijët e vet me familjet e tyre. Të dy Lurat i bajnë nder njana-tjetrës, i ngjajnë njana-tjetres, kanë histori të përbashkët në lartësi të maleve e në breg të detit.

Shqipëri Etnike, 19 gusht 2014

Nisma e Qëndres Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë në Tiranë e presidentit të saj, historianit e koleksionistit, Shpëtim Sala/
Shkruan nga Plave- Guci: Ramiz LUSHAJ/
Një kërkesë vrellon nga Plavë-Gucia. Ing. Tahir Gjonbalaj, një nga personalitetet elitare të kësaj krahine etno-historike shqiptare në shekuj, sëbashku me disa shqiptarë atdhetar plavë-gucias, i përcjellin besimin e vet të plot’ e të sigurt Qëndres Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë (QMKSH) në Tiranë për t’iu dhuruar libra në gjuhën amtare shqipe për bibliotekën publike të komunës së Gucisë. Nuk është hera e parë që ndihet një mungesë e nevojë e tillë, pasi kanë fol shpesh gazeta dore, portale në internet, e së fundit, edhe një televizion kombëtar shqiptar i Tiranës në një emsion të tij për kit’ trevë. Edhe vet e kam ngrit’ si problematikë. Këto ditë i kam shetitë me sy e kamb’ krejt qytetet Guci e Plavë me rrethina e kurrkund nuk kam pa astenji libër të vetëm në shqip. Asnjë gazetë apo revistë në shqip. Aty, në disa kioska, i gjen vetëm në serbisht (apo: malazeze, si i thonë këndej) e në boshnjakisht… Edhe librat shkollor në shqip janë të pakët, të mangët, të diskutueshëm…për orët e tyre të mësimit edhe në shqip si në 9-vjeçaret e Gucisë e të Plavës apo filloret shqipe në disa fshatra të trevës. Nuk po hy’ me rrëfye për varfërinë e tejskashme në libra shqip të bibliotekave komunare publike në Guci e Plavë e në shkolla. Plavë-Gucia, ndryshe nga çdo krahinë tjetër kufitare me Shqipërinë ose Kosovën, për të blè një libër në shqip në qytetet ma të afërta si Pejë apo Gjakovë ose Shkodër e Lezhë, iu duhen tek e pakta 4 deri në 6 orë rrugë me shkue e po kaq me u kthye në vendlindje. Një fëmijë 12 vjeç në një shtëpi u zgjue syskuqur në mëngjes, pasi gjithë natën kishte lexue një libër timin për Kosovën, mjaft i vështirë për moshën e tij. Pra, dashuria për librin është shumë e madhe. Kjo gjendje e jashtëzakonshme për shqiptarët e ndërkombëtarët, pasi ka të bajnë me vet praktikat shovene të asimilimit të shqiptarëve etnikë, të cilët në komunën e re të Gucisë janë 41 për qind e popullsisë së saj, ndërsa në disa fshatra të mëdha me qindra banorë si në Vuthaj, Martinaj, etj. janë mbi 98 për qind. Kjo gjendje është e patolerueshme për vet shtetin e Malit të Zi që po don me hy’ në Europën euro-atlantike, ka statusin e vendit kandidat për në BE, po synon antarësimin në NATO, hiqen si “kampion të demokracisë” në Ballkan (!)
Krahina e Plavë-Gucisë është një luftëtare e madhe e kombit shqiptar, pasi Lufta e saj e Nokshiqit (1879-1880) ishte ma e madhërishme se e Termopileve, ishte Parathënia e Shpalljes së Pavarësisë së Pambyllun të Shqipërisë në Vlorën e 1912-tës të Ismail Qemalit. Plavë-Gucia është edhe e sakrifikuar për lirinë kombëtare deri në tragjedi që përbajnë genocid nga ma të mëdhenjt në botë, pasi në vitin 1913 Mbretëria e Malit të Zi të Krajl Nikollës i vrau 700 shqiptarë në varre masive.
Perandoria Otomane në krahinën e Plavë-Gucisë hapi shkollë serbe më 1868 dhe shkollë turke më 1878 po astenjiherë shkollë në gjuhën shqipe për shqiptarët etnikë. Vetëm Austro-Hungarezët në vitet e Luftës së Parë Botërore (“Koha e Nemces”) dhe italianët në vitet e Luftës së Dytë Botërore (“Koha e Shqypnisë”) hapën masivisht e cilësisht shkolla shqipe. Jugosllavia e Krajlëve, e Titos, e Millosheviçit e tashti Mali i Zi i Gjukanoviçit me shkollat shqipe kanë luajt lojë shovene “hap e mbyll”, etj. Sidoqoftë për aq kohë sa u hapën e mbyllen dhe aty ku u hapën e mbetën këto shkolla shqipe (apo paralele në shqip), prej atëherit e deri më sot, në rreth një shekull kohë, kanë luajt rolin e vet madhor e hyjnor për breznitë shqiptare të atyshme, të cilët u shkolluan për lart edhe në Prishtinë e Tiranë e ndokund tjetër. Nga krahina e Plavë-Gucisë, nga studimet me libra në gjuhën shqipe, kanë dalë fuqi intelektuale të kohës, të cilët janë të origjinës apo i kanë ende kulla e troje aty, si akademik Esad Mekuli – lind në qytetin e Plavës, kryetari i parë i Akademisë së Shkencave e Arteve të Kosovës; akademik Rexhep Qosja – lind në Vuthaj, ish drejtor i Institutit Albanologjik të Prishtinës; akademik Jashar Rexhepagiq – lind në qytetin e Plavës, shkrimtar e studiues; akademik Rexhep Ferri, pedagog e piktor; prof. dr. Fehmi Agani, Ukshin Hoti, prof. dr. Isuf Dedushaj – lind në Vuthaj, ish ministër i Shëndetësisë i Kosovës; Hasan Mekuli – lind në Plavë, ish kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës; dr. Liri Berisha e Rexhep Ramës nga Martinajt – Zonja e Parë e Shqipërisë (1992=1997), autore libri mjekësor, etj.; Zuvdi Hoxhiq –Berisha, lind në Guci, poet e shkrimtar; Rexho Mulliq – lind në Guci, kompozitor; Mimoza Ahmeti – poete, etj.; studiues e botues të veprave për historinë e kulturën e krahinës si Rexhep Dedushaj, Hasan Gjonbalaj, Ismail Ahmetaj (në Tiranë, në Amerikë), Elmaz Plava, Binak Ulaj, Idriz Ulaj, Adem Dervish Çelaj, Ali M. Ahmeti; Alex Selimaj – mjeshtër i fotografisë artistike; Sadri Ahmeti – piktor e poet; Avdyl Dedushaj – aktor; piktorët Zake e Musë Prelvukaj; Gëzim Mekuli – publicist; Adem Haxhaj – përkthyes; Fortuna Balidemaj – Mehaj – poete; e dhjetra të tjerë.
Veçojmë edhe ing. Tahir Gjonbalaj, kryeorganizator, nismëtar e kryefjalë i veprimtarisë tradicionale plavë-guciase “Alpet Shqiptare – Vuthaj”, i katër sesioneve shkencore (me kumtime të akademikëve të Tiranës, Prishtinës, etj.) për Plavë-Gucinë, e kryenegociator i nismës ma të fundit për pasurimin e bibliotekës publike të Gucisë më libra shqip tue koordinue me Qendrën Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë (SHMKSH) në Tiranë, e cila ka për president historianin, koleksionistin e publicistin Shpëtim Sala, i dekoruar nga AFCES me çmimin “Frang Bardhi”, etj.
Shpëtim Sala është një “ambasador i kulturës shqiptare” në botë. Ai ka kryer veprimtari dinjitare, të shumta, të ndryshme: si ekspozita me koleksione relikore me libra të vjetër, flamuj, objekte, etj. si për Flamurin Kombëtar Shqiptar, për Skënderbeun, për shkollat shqipe, për ngjarje e figura historike, etj. E tillë ishte ekspozita në Budapest për 90 vjetorin e marrëdhënieve Shqipëri-Hugari, ekspozita në Trieste për shkollat e hapura nga italianët në Shqipëri. Veprimtari të kësaj natyre ka pasë edhe në Strugë (katër herë), Prizren (tre herë), Prishtinë e Ulqin (nga dy herë), Shkup (Maqedoni), Tuzi (Mali i Zi). Qendra (QMKSH) që e drejton prej një dekade ka një biografi të pasur pune, veprimtarie: mijëra koleksione të kontributeve shqiptare përgjatë historisë sonë kombëtare, dhjetra ekspozita (edhe në Tiranë, Vlorë, Korçë, Pogradec, etj) të ndjekura nga mijëra vizitorë; disa botime me interes shkencor, kanë hap’ librari të tyre në Tiranë, synojnë të çelin një muzeum etnografik kombëtar, etj.
Historiani Shpëtim Sala ka në CV e tij disa botime emblematike: vepra madhore shkencore “Fjalori italisht-greqisht-shqip i Thimi Mitkos” në dy vallime me 634 faqe (v. 2013); “Akti i Shpalljes së Pavarësisë Shqiptare” (Tiranë, 2006, 2011), “Shkollat shqipe në vitet 1878-1944” (Muzeu Historik Kombëtar. Tiranë, 2014), “Letra të panjohura të Fan Nolit 1906-1913” (Botimet Franceskane At Gjergj Fishta, Shkodër, 2008), “Një perandor në Prizren” (Botimet Franceskane, Shkodër, 2008), “Maximilian Lambertz – Raport mbi studimet e mia linguistike në Shqipëri nga mesi i majit deri në fund gushti 1916” (Përkthim nga gjermanishtja, botim i franceskanëve – Shkodër, 2011), “Pogradeci në Lëvizjen Kombëtare për Pavarësi” (QMKSH, 2011), “Këngë qytetare të kënduara në Shqipërinë e Mesme” (QMKSH, 2011), etj. Pesë veprat dorëshkrimore tejet të veçanta të historianit Shpëtim Sala kanë interes të jashtëzakonshëm kombëtar, si monografitë shkencore: “Kontribute të Shqiptaro-Amerikanëve në Çështjen Kombëtare Shqiptare” (mbi 500 faqe); “Klubet, shoqëritë, vëllazëritë, komitetet dhe lidhjet e krijuara jashtë Shqipërisë në vitet 1824-1912”; “Orkestrat frymore shqiptare 1878-1939”; “Shtypshkronjat, botuesit dhe libraritë shqiptare në vitet 1869-1944”, “Enciklopedi e fotografisë shqiptare shek. XIX-XX”.
Nisma ma e re, kjo e fundit për të dhuruar mijëra libra për Plavë-Gucinë, nuk është e para në veprimtarinë e historianit, koleksionistit, botuesit e publicistit Shpëtim Sala e Qëndres Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë në Tiranë. Vet, i përkushtuari misionar i Çështjes Kombëtare Shqiptare, Shpëtim Sala, ndër vite, ka dhuruar mbi 3.000 libra për biblioteka, shkolla e institucione të ndryshme në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Malin e Zi, etj.
Kjo nismë atdhetare kulturore e arsimore e Shpëtim Salës e QMKSH në Tiranë ka marrë vlerësime nga tëgjitha trevat shqiptarë në Ballkan e në mërgatat shqiptare në botë. I ndjekim disa komente të këtyre ditëve në rrjetin social facebook. Veprimtari i dimensioneve kombëtare, Tahir Gjonbalaj, shpreh mirënjohjen e tij: “I faleminderojmë të gjithë ata si e kanë marrë shumë seriozisht kërksën tonë për pasurimin dhe rritjen e fondit të librave në gjuhën shqipe në krahinat e Plavës e të Gucisë”. Historiani e koleksionisti Jaho Brahaj, autor i monografisë shkencore “Flamuri i Kombit Shqiptar”, etj: vlerëson: Nismë dinjitoze dhe fisnike. Ilia Karanxha e cilëson: aksion atdhetar e patriotik. Poeti e shkrimtari Kristaq Shabani nga Gjirokastra, president i LNPSHA Pegasi – Albania, prononcohet: një akt i lartë për gjuhën shqipe.Poetët, shkrimtarët e studiuesit pegasianë do të sjellin një fond të konsiderueshëm me librat e tyre”. Naser Vuçetaj nga Zvicra i shpreh përgëzimet e tij.
Gjithandej vijën komente tejet vlerësuese për nismëtarin prijëtar, personalitetin e veprimtarive me vlera kombëtare, Shpëtim Salën. Nga Amerika, të dy sëbashku, Mchaell sala e Hektor Sala e mbështesin nismen dhe, përveç kësaj, Hektori shkruan i entuziasmuar në fb: “Ju lumtë Shpëtim. Me punën tuaj aq të dobishme ti po i vjen në ndihmë popullit shqiptar kudo që jetojnë.Ti po nderon familjen dhe të gjithë kombin shqiptar. Marr’ shkas të sqaroj se kjo nuk është rastësi po një ndjenjë patriotike që po e trashëgon nga paraardhësit e tij, të cilët në koëra kur kombi i ka thirrur kanë qënë të gatshëm t’i përgjigjen pa kursyer dhe jetën. Historia nuk flet vetëm për një rast, por për gjenerata të tëra…Na nderova të gjithëve si familje!”. Atdhetari e koleksionisti i njohur Shkëlqim Gjoçuka shkruan nga Italia: “Shpëtim e ka emrine shpëtim është”. Njëjtësisht, shprehet edhe atdhetari vuthjan, Shaqir Gjonbalaj në Nju Jork: “Emrin Shpëtim po e përdor në vepra. Zoti të bekoftë!’.
Nisma “Libra dhuratë për Plavë-Gucinë” ka marrë përkrahje të madhe, tepër entuziaste, ka veprime konkrete. Deri tani janë grumbullue e premtue mbi 2.000 copë libra. Poeti për fëmijë. Fran Ukcama në Fier, komenton në fb: “Zogjtë e shpirtit tim – librat, do të fluturojnë drejt Gucisë”.
Ndër përkrahësit e parë kontributor me libra veçojmë: Shpëtim Salën, Emona Metaliaj, Vasfi Baruti, Shkëlqim Gjoçuka, Kristaq Shabani, Nikollë Loka, Frederik Stamati, Lulzim Ferati, e dhjetra të tjerë.
Qëndra Mbarëkombëtare e Koleksionistëve Shqiptarë parashtron rregullat e saj përparësor për të gjithë dhuruesit: pranon libra në gjuhën shqipe, libra albanologjik, shkollor, artistik, shkencor, po jo libra politik e fetar. Librat e dhuruar do të dorëzohen të gjitha në librarinë publike në komunën e Gucisë e, prej aty, komisioni përkatës vendor (kopjet e dyta, treta, etj.) do t’i ndajë në bibliotekën tjetër të Plavës e në bibliotekat e shkollave në Guci e Plavë. Gjithçka konkrete: nismëtari institucional Shpëtim Sala ka vendos në fb adresën e komunikimit: Qendra Mbarëkombëtare e Koleksionistëve Shqiptarë. Rruga Don Boska. Nr. 29. Tiranë. Numri i telefonit celular: 068 21 88 499.
Në përmbyllje: kjo nismë, ky kontribut, që po jep Shpëtim Sala me Qëndren Mbarëkombëtare të Koleksionistëve Shqiptarë, nuk e kanë dhanë as shteti i Malit të Zi –jo se jo, po as shtetet shqiptare në Tiranë e Prishtinë me institucionet e tyre të politikave të jashtme, kulturore e arsimore.
Puna e tyre ka një kryefjalë: Kombëtare. Nga të gjithë po burimon ma e para fjalë: Nderim! Nisma e tyre është ftesë-hapur për të gjithë e ka një objektiv të lartë: Mijëra libra shqip dhuratë për Plavë-Gucinë!
Plavë-Guci, 20 gusht 2014

NE SOFREN E DIELLIT: LLEMANDO, SOKOL DEMAKU, Xhuli Spahiu, Asllan DIBRANI, Perparim HYSI, Ramiz LUSHAJ,Kristaq TURTULLI, Luan Çipi…./
Foto ilustruese: Pikturë nga Asllan Dibrani motiv një nxënëse kosovare që braktisi shkollën nga barbaria serbe dhe iku në kurbet!/
LLEMADEO – Bohum, Gjermani
TË SHTRENJTËS KOSOVËS MARTIRE
– Kushtim mikut tim, poetit Rrustem Gecit, me rastin e botimit të 3 librave të tij, “Heroika”, “Rogana”, dhe “Atdhetarët”
Krenar jam për ty o Mik Poet,
O ti që në zemër e ngjyen pendën
sa herë shkruan vargje për Atdheun,
dhe diellit ja merr rrezet për Heroikën…
tek me lot e dhembje e thur vargun tënd!

U pamë bashkë sot o Mik i mirë,
Dhashtë Zoti që të shihemi përsëri
dhe ashtu të gëzuar të buzëqeshur të pafsha sërish,
me librat e tu ndër duar,
dhe me gëzimin e suksesit në sy…!

Ti këndoj Atdheut sërish o Mik,
dhe ruaja tehun e mprehtë fjalës shpatë të vargut atdhetar,
se asaj ane kah rrjedhat e Danubit shkojnë përgjakur shekujve të Ilirisë…
nuk flejnë kurrë te pabesët e vjetër barbar…!

E në fjeteshin në punë të tyre, ti vargje të bukura thur përsëri,
këndoj asaj, të shtrenjtës Kosovë martire,
të shkuarës së paharruar dhe të ardhmes,
ashtu me mendimin tënd të mprehte, dritë dhuroju të mirëve…!

E diku Legjendave Iliriane do te shihemi bashke…
e atje ne hijen e Lisave te mallit do te rrime,
do tu këndojmë Zanave hyjnore për te përhirshmet Hire,
e do te ua përjetësojmë se bashku madhështinë…!

E vargu Gecian do këndohet nëpër kohëra
nder lëndinat e Kosovës nga të bukurat shtojzovalle,
e bijtë e së ardhmes do të thonë;
I këndofte zemra poetit, Rrustem Geci
të bukura ja paska lëne kohës këto vargje…!

Copyright-©LLemadeo
31 Gusht 2014
Germany

Sokol Demaku/

LUNDRA IME/

Notoj në thellësi uji,
Lundroj në msheftësin e detit,
Udhëtoj në errësirën e natës,
Fluturoj në krahët e ylberit.

Fluturoj si shqiponjë,
Dhe dukem në rrëpirë,
Kërkojë përrallën,
Që nuk arrijë ta di.

Kërkoj foton e ëndërres sime,
Me krahët e mi në fluturim,
Por trupi i mekun,
Krahët e mi nuk përballojnë këtë.

Udhëtoj mbi thellësitë e detit,
Në errësirtën e mesit të natës,
E me të zbardhur agu,
Me flakë e zjarrë në krahëror.

Kur unë mora përgjigjen time,
Se mund të jem në përqafimin tënd,
Besojë se lundra ime,
Do ankorohet në gjirin tënd.

DETI PLAK

Kjo lundër imja,
Udhëton në detin e trazuar.
Nëpër valët e zemruara,
Të detit plak.

O ti det, o zemrak,
I trazuar nga pak,
Kujdesu të lutëm,
Për mua se jam plak.

O det i kaltër,
Me shumë avaze,
Shumë vëllezer të mi,
Kërkova të mi falje.

Të bëra lutje,
Por jo me shkrim,
O det i hapur,
Kujdes shpirtin tim.

YLLI QË TI PRET

Ylli që ti pret,
Është yll fisnik,
Si zogu magjik,
Që jetës i jep dritë.
Ka marrë rrugëtim,
Me vargun magjik,
Kërkojnë sy shkruarën,
Që e mban në shpirt.
Rrugëton ylli,
Me vargun magjik,
Përballon dallgët e detit,
Kërkon sytë magjik.
Ulur në kopshtin e blertë,
Mes lulesh në blerim,
Aromë trëndafili,
Nga shpirti im.
Këtu ti gjënë atë që kërkon,
Dritën e syrit,
Shpresën e jetës,
Që për te lengon.
Të ndjej në çdo kënd,
E di se këtu je,
Ta njoh ngjyrën e zërit,
Aromën që ke.
Ky yll që bën dritë,
Që shumë kohë e ke prit,
Është dhuratë për jetën,
Për ëndërren në shpirt.

ZOG SHTEGTAR

Hijet errësohen,
Në terrin e natës,
Ylli pran yllit,
Shndritë nga lart,
Dhe një dëshirë të madhe,
Në këtë natë e ndjejë.
Në detin e ëndrrave,
Fluturon shpirti im,
Është zog shtegtar,
Fluturues pa pushim,
Larg në tokat e huaja,
Larg përtej detit,
I humbur në pa kthim.
Udhëtar i palodhur,
Si zog në shtegtim,
Me zemër të gjerë,
Plot admirim.
Ja së fundi,
Tani ka ardhur këtu,
Për ju,
Për jetën e re,
Për jetën në amshim.

ËNDËRRAT FLUTUROJNË

Shumë gjëra në jetë
Ndryshojnë aq shpejt
Por dashuria mbetet e njejtë.
Nëpër bregdetin e qiellit
Ndërtojë ëndërrat e mia
Në fluturim e sipër.
Endërrat fluturojnë
Shuajnë etjen time
Në ato thellsi magjepse.
Te atij lumi të kaltër
Të kopshti të gjelbertë
Ku të gjithë duan njëri tjetrin.
Ajo dashuri si valë deti
që në ëndërr me vjen
Besoj realitet të jetë.
Por jeta qenka e brishtë
E dobët shpirtërisht.
Êndërr, ëndërr
Por …
Moj Kosova Lindore, Sanxhak e Toplicë!

Nga Xhuli Spahiu/

Moj Kosova Lindore
Si të kanë lanë pas dore
Më mbyti malli për nënë e për baba
Motër vëlla e gjithë çka ka!
Malli për dashurën vatër
Malli për sofër e oxhak
Kam mallin për shtegtarët
Zogjtë e pranverës
Më kujtohen gjysh e stërgjysh
Oxhaqet e tymit që i skaliten
Pellazget,Ilirët në kullën e babait tim
Eh ta dini sa mall kam
Kam derdh lot sa një oqean
Me mungon ai qielli dhe lulet e tij
Vendlindjen e kujtoj si fëmijë
Ai vend mbeti nën Serbi
Me dhunë na ndoqën në fëmijëri
Jam në Kosovën e vogël që e prenë
Nga Sanxhaku e në Medvegje
Nga Nishi e në Preshevë
Atje koka më ka mbet
Një zë në gjumë po me thërret
Më zgjoj nga gjumi dhe më tha
Hej motër mallit i erdhi fundi
Eja shkojmë i takojmë njerëzit e tu
Në Preshevë Medvegjë e gjetiu
Varret e të pareve ti vizitojmë
Atje në Toplicë e Sanxhak
Zëri i zanës lëshoj kushtrim
Atë pjesë ta bashkojmë me Shqipërinë
Të valoj flamurin kuq e zi
Të lulëzojmë Shqipërinë
Ta mallkojmë Serbinë!

Gusht 29.08 .2014
Shkolla ime të kujtoj nga kurbeti!
Nga Asllan Dibrani/
Mendimet e mia për ju nuk pushojnë
As fillimi nuk ka as fund
Në mendjen time , ti je ngulitur
Kur kujtoj lotët e se kaluarës
Buzëqeshjet e mia në atdhe i kujtoj
Lotët e derdhur për ty shkolla ime s’me pushojnë
Duke lundruar e lodhur në fushën Iliriane
Ëndrrat me kaplojnë edhe në mesin e natës
Nuk do të kënaqem në vend të huaj
Lumenjtë dhe fusha të pa panjohura
Të gjitha majat e kodrinave në vendlindje
Ari atje mu kanë duk
Kujtoj vendin që kem lerë
Kujtoj lojërat me shokë e shoqe
E përgjakshme ishte ajo botë
Në këtë vend skam ku të shtrihem
Nuk më nxehë as dielli kam të ftohtë
Do të jetë varri im pa ty
Shkolla ime që të lash
Pa ta thënë lamtumirën
Atje na prisnin helme e vdekje
Nuk kam qeshur kurrë që nga ajo ditë
Që shkela në kurbet
Ti shkolla ime mu kujtove
Abc-në qe ma mësove
Ti qëndro pranë meje me admirim
Ma kujton vendin tim me plot gëzim
Shpirti lakuriq përpëlitet
Përmes lotëve ujis tokën time
Përjetësisht të dua nga larg shkolla ime

Shkruar 30.08.2014 Shtutgard
Thyhet vapa, thyhet gushti…
Nga Përparim Hysi/

Letër për Lejlanë

Isha në shkollë të mesme, në vitin e tretë
Ç’do lexoni më poshtë, është krejt e vërtetë.
Muhabetin fjollë me mua Lejlaja
Por, për pak fare, më gjeti belaja!!!

- Qasu tytje! Qasu nga unë!
(kuptohet që tani iu qasa më shumë)
Duartë mbi timin gjoks e më dha të shtymën
Sa gati nga e keqja, kapërceva mbështymën.

Po vërtet Lejlaja me mua çfarë pati?
Mu përmbi hundë më hipi inati!
Më pa një shok e me mua buzëqeshi:
- Nuk ke faj ti, po e ka dialekti!!!

Në Elbasan thonë qasu, d.m.th. largohu!
Ju nga jugu e kini për “afrohu!”
Ah, moj Lejla, që tani je bërë gjyshe
-Qasu, Lejla! Po veç ” toskërishte”…

22 gusht 2014

Klarita !

” Eh, Klarita! Klarita! Klarita!
Pse s’nis këngën e gëzueshme, Klarita?”

Këngë ruse

Aty mesviteve pesëdhjetë kish ardhur në Tiranë
Një ruse e bukur, me emrin Klarita!
Sa nur që kishte! Sa sharm!
E bukur qe rusja siç është drita.

Vinte mbrëmjeve tek bar “Sahati”
Se mbrëmjeve aty kishte muzikë
Nën tinguj tangoje, foksi a valci
Sytë tanë mbi ty nguleshin, e bukura Klaritë.

Se qe e bukur si një tulipan
Tek kërcente sikur shkelte mbi thua
Djemuria e Tiranës pas saj si në “alarm”
Ajo sikur thoshte: më vështroni mua!

Tek rri, nuk di pse më kujtohet
Ajo ruse e bukur me emrin Klarita!
Portreti i saj, sikur vjen e më afrohet
Se një kohë, djalërisë, dhe unë u mahnita.

Portreti i saj m’u bë si i gjallë
Sa dëgjova këngën për rusen e bukur
E dëgjova dhe, sado, tash, kokëbardhë
Si njëherë e një kohë, u bëra turbull.
19 gusht 2014

Thyhet vapa, thyhet gushti

Thyhet vapa, thyhet gushti; thyhet mosha dalëngadalë
Po s’më ndhet mua syrrushi, fët me sy, fët me qëpallë
Fët me sy, fët me qepallë dhe më fton mua në mejdan
Po më ha me sy të gjallë, sa mëdysh ky imi xhan.

Sos më fton në mejdan, po më bën dhe isharet
Sikur gjasme mua “s’ma mban” ( vallë ka faj ai që “vret?!!!”)
Nisem unë e përvesh mëngët, se beteja është e sertë
Ende unë vringëllij dhëmbët, për “atë punë” jam dreqi vet!

Vërtet që ajo është taze (unë “riosh” e mbi shtatëdhjetë)
I njoh mirë ato “avaze” (kam “licencë” e kam “patentë”)
Dhe filloi “dyluftimi” (“dyluftimi” trup me trup)
E ku pyet, Përparimi? Turpin unë kam ngrënë me bukë.
16 gusht 2014
RROK NIKÇI SI NJË YLL, ISHE BURRË, MBETE NJERI I MIRË
Nga RAMIZ LUSHAJ/
Edhe yjet shuhen ne Qiell
Po Rrok Nikçi mbetet Rreze
Bahet Prill…
Ishe Burrë,
Mbete Njeri i Mirë.

Lanë sytë me ujët e Limit e te Cemit
Rrok ‘ guret e maleve te Kelmendit
Të qesh syni skej Vermoshit e Plavës…
Të rreh zemra me të Jusuf Gërvallës.

Rrok Nikçi e hape kullën mes Nju Jorkut.
N’emër të Kombit, me të Drejtë të Zotit.
Aty hynin e dilnin misionarë si malet
Shqiptarët e klubit të Jusuf Gërvallës.
Idealistë pë Shqipërinë e të Nesërmes,
UDB-ja i kishte në maje të shënjestrës.

Kisha e madhërishme: Zoja e Mirë e Shkodrës
Po të pret për Meshën e dritës,
Po të përcjell tek Qielli, tek Yjet.
Po na ik si Burrë i Rrallë,
Kelmendas Vigan.
Me dy Flamuj Kombëtar: Shqiptar e Amerikan.
Njëri ka Shqipen, tjetri ka Yjet.
Në 100 vite me këto dy flamuj mbrojtëm vatrat,
Hodhëm hapat,
Ngritëm lartësi.
Mbajtëm Kosovë e Shqipëri.
Nga koha e Ismail Qemalit e Wilsonit,
Nga koha e Prek Calit e Klintonit…
Nga koha e Nanë Terezës e Bushëve e Obamës,
Në mes Uashingtonit e Nju Jorkut dhe Gucisë, Shkupit,
Preshevës, Tuzit, Prishtinës, Camërisë, Mitrovicës, Tiranës
Hark i madh Triumfi mbi Atlantik
Miqësia Shqipëri Etnike – Amerikë.

E nga Qielli po vjen një Yll,
Po kërkon ditë me Diell…
Ai erdhi…kurrë nuk iki..
Mirë se erdhe o Rrok Nikçi…
S’po të flenë syni e të rri zgjuar shpirti yt atdhetar.
Gurët e kullës po rrijnë si shkëmbinjtë e trollit amtar.
Kemi detyra pa krye për Kombin Shqiptar.
Tungjatjeta, Rrok Nikçi, Burrë i Kelmendit, yll i ri.
Jusuf Gërvalla i shekullit XXI.
Fjalë, vepra e jetë – dritë për Shqipëri!
KRISTAQ TURTULLI
E DASHUR…

E dashur…
Sa herë të ledhatoj,
Me flladin dhe erën luaj.
E dashur, sa herë…
Lag buzët në mushtin e puthjeve,
Tutje flak petkun e vjetër të viteve.
E dashur, sa herë…
Gishtat në gjinjtë e tu ngatërroj
shtegun e koraleve kërkoj.
E dashur, sa herë…
Me imazhin tënd hapësirave fluturoj,
Planetë të tjerë zbuloj…

ELEGJI PËR GJUHTARIN SHABAN DEMIRAJ
(Në motivin popullor)
Nga Luan Çipi

Nga krahu, o shokë, më mbani,
Më mbërtheni fort nga dora,
Shumë më pikëlloi Shabani
I Demirajve, nga Vlora.

Doktor profesor në grada,
Me karrierë akademike,
Hulumtues në shumë dekada,
Studjues gjuhësh ballkanike,

Shqipen ëmbël përpunoi
Me sintaks e gramatikë,
Gjini, emra e përcaktor.
Dhe leksikë e fonetikë,

Historian i gjuhësisë,
Për Shqipëri dhe Ballkan
Lidhjet, pleksjet e miqësisë
Gjurmë indoevropian.

Zbuloi rrënjët Pelazgjike,
Trakishte dhe Ilirishte,
Albanologjinë antike,
Ishujt gjuhsor që kishte.

Iku, na la, mençuria,
Shkencëtari, gjuhëtari,
I veçantë nga dituria
Nga urtësia, i pari.

Vlorë, më 31.08.2014

Po tashti Alex u rikthye përkohor apo pa limit nga Amerika në qytetin e Gucisë dhe po e ringren aty moderne kullen e të parëve të vet. Ka ble truall për gjallnim oxhaku e tradite skej rrugës së madhe të Nokshiqit.Po e pasuron fototekën e tij me albume të reja nga vise të vendlindjes.Po e (bashk)ideon mundësinë e hapjes të një bar-restoranti edhe me galeri të pasur me foto historike e të ditës Ka hap një kurs për mësimin e karatesë fëmijëve në qytetin e Plavës. Etj., etj./
Nga Ramiz Lushaj/
1.Mjeshtri i fotografisë artistike, i nokshiqasi Alex Selimaj, banor i qytetit ilir të Gucisë, njëherash edhe shqiptaro-amerikan njujorkez, i përket të tretës epokë të udhës të fotografisë shqiptare që sipas Fjalorit Enciklopedik Shqiptar fillton prej nga viti 1991.
Alex Selimaj është njeri i thjeshtë e pikërisht në atë thjeshtësi i rrinë madhështia e emrit dhe e veprës në lartësi e rekorde të fotografisë mbarëkombëtare shqiptare.
Sivjet, 175 vjet nga liçensimi prej Akademisë së Shkencave të Francës (1839) i shpikjes fillestare e plotore të fotografisë nga dy francezët Niepce-Daguerre, përndryshe, edhe 155 vjet pas çeljes ma të pares studio fotografike shqiptare ”Marubi” në Shkodër, shenjojmë se Alex Selimaj, është një ndër “100 mjeshtrit e fotografisë shqiptare të shek. XXI”.
Unë, me bindje të plotë do të thoja se disa nga fotot e tij artistike nga Plavë-Gucia me rrethina, nga Manhatani i Nju Jorkut, etj. më përngjasojnë me pikturat e Rembrandtit, Da Vinçit, Kolë Idromenos etj.,
Në koft se flasim për mjeshtër të fotografisë në trojet etnike shqiptare nën Malin e Zi atëherit për Alex Selimaj nuk vjen në pyetje as vendi i tretë e as i dyti, po vetëm i pari. Ai është tashma në krye të vendit e të rendit, aq sa meritor edhe përkushtimor.
Sigurisht, në dy shekujt e fundit, pas mjeshtërve shqiptaro-amerikanë të fotografisë si Gjon Mili (1904-1984) Dhimitër Mborja, K. Sotiri e Fadil Berisha, hyn në pesëshen medalioniane Alex Selimaj, një emër që ban historinë e tij në lartësim përditësor në enciklopedinë e fotografisë shqiptare, që kontribuon pa cak si artist atdhetar në lidhjet kulturore shqiptaro-amerikane në dy anët e Atlantikut, që ia rrit vlerat visore vendlindjes e kombit të vet amë.
2.Mjeshtri i fotografisë artistike Alex Selimaj me fotot e tij nga albumet e reja të viteve të fundit apo fototeka e pasur e dixhitalizuar deri edhe me uebsajte në internet dhe nga disa ekspozitat të tij na japin një imazh real për të qesh sytë e rrit shpirtin tonë, nji imazh jetësor të realiteteve pamore deri në shfaqje të (pa)dukshme të tyre. Sigurisht, është i Vërteti me fotot e tij. Këndi i shikimit është mjaft i gjetur për syrin e tij e objektin e tij fokusues. Në çdo rast është i ndryshëm si në kohë fizike e në pozicion gjeografik.
Thellësia e pamjes në fotot e Alex Selimajt është deri në kufij të pazakontë, tue na zdrit përballë edhe psikologjinë e karakterin e personazheve të galerisë së tij fotografike. Fotot e tij kanë temperament, mbajnë temperaturën e autorit, mjedisit, tematikës, kohës.
Alex Selimaj i ka pothuaj të gjitha fotot të ndjeshme. Pikturë e gjallë. Flakadojnë frymëzim edhe për poetët, edhe për çobanin. Japin emocione. Mbartin kënaqësi të shumëfishtë. Sjellin çlodhje të qetë. Krijojnë atmosferë të mirë.
I përkushtuari mjeshtër, Alex Selimaj, e kap foton në ecje, në lartësi, në largësi, tue mat me sy profesionisti e pasion shpirtëror. Në të gjitha format e mënyrat, në çdo stinë të vitit, në çdo orë të ditës e natës kur shkrep aparatin fotografik artno’ foto të mira, të rralla, të pazakonta, të pastra, me dritë.
3.Artisti talent rrallë i fotografisë Alex Selimaj është një emër që i bën nder kohës, një emër që i nderon rremagenin e Selimajt të Nokshiqit të historisë, krahinën e vet etno-historike-turistike të Plavë-Gucisë, krejt Shqiptarinë kombëtare në Ballkan e kudo në botë.
Alex Selimaj ka botue gjithato foto në gazeta e revista amerikane si “In Toch Magazine”, “New York Daily News”, “Teen Magazine”, “Sky Magazine”, “Travel Magazine”, etj. dhe në media të tilla në shtete, treva e diaspora shqiptare si në Tiranë, Prishtinë, Shkup, Amerikë, Londër, Zvicër, Kanada, etj. Në disa libra të kohëve të fundit gjen gjithato foto dokumentare ilustruese të fototekës së tij.
Alex Selimaj ka hapur pesë ekspozita fotografike në Nju Jork (SHBA). Ma e fundit ishte ajo e shkurtit 2013 në mjedise të Ambasadës të Republikës së Kosovës në Nju Jork me foto të tij nga dita historike e Shpalljes së Pavarësisë të Kosovës më 17 shkurt 2008, pasi ishte i vetmi fotoreporter nga Nju Jorku pjesmarrës në këto festë të madhe në Prishtinë.
Alex Selimaj, ky mjeshtër i fotografisë artistike, talent e fenomen artistik i heshtur, me sa di, ka një ide me ecuri mbi dyvjeçare për me e botue nji album me pamjet e jashtëzakonshme nga luginat e Gucisë, e Plavës, e Jasenicës, e Gërbajës, e Komoranit, nga Alpet Shqiptare, nga Bjeshkët e Bekuara. Aty, në faqe të tij, njëmendësisht, mund të hyjnë edhe ngjarje e figura historike të Plavë-Gucisë, tue nistue me gjurmë e gjetje arkeologjike të antikitetit ilir e të mesjetës së vonë, me Luftën e Nokshiqit, Masakrën e Previsë, etj.
Çdo kush mund të kqyrin fototekën e tij të madhe, me galeri të fotove të tij plot art’ e dritë, si tek ëebsajtet e tij alexselimaj.com, etj., në facebook “Plavë Guci”, etj. Aty ka ba publike një pjesë nga thesari i tij vetjak e kombëtar.
Thënia amerikane “Një foto vlen sa një mijë fjalë” në krijimtarinë e mjeshtrit të madh të fotografisë artistike nokshiqasit, Alex Selimaj, merr kuptim plotor e lartnim përditësor, ka vlerë risore e visarore, gjen vertikalitet e horizontalitet, flet për kontributet e atributet e tij (ndër)kombëtare.
4.E gjithë krijimtaria e mjeshtrit të fotografisë artistike Alex Selimaj ka një hark triumfi nga Plavë-Gucia në Nju Jork, krejt dritë, plot rrezatim. Edhe vet jeta e Alex Selimaj prej artisti emblematik, veprimtari kombëtar e qytetari dinjitar është e ndame më dysh në segmente kohore motmotesh pothuaj të njëjtë në mes vendlindjes e mërgimit. Po tashti është rikthye përkohor apo pa limit nga Amerika në trevën e vet etnike.
Alex Selimaj me fotot e tij artistike nga Manhattani – “kryeqëndra e botës”, etj. si ato: Statuja e Lirisë me sfond yjet e natës, vjeshta me mozaikun gjethepërtokë apo dimri me fijatje bore në Central Park të Nju Jorkut, Ura e Brooklynit dhe e Manhatanit, etj. na e paraqet madhështinë e bukurinë e Amerikës, mike e madhe strategjike e jetike e shqiptarëve.
I veçanti, mjeshtri Alex Selimaj, si rrallëkush, me fotot e tij hyn pastër tek flatrimi i Flamurit Kombëtar Shqiptar në “Logu i Bjeshkëve” në Kelmend; tek guri i kullës malësore të Bruno Selimajt në Guci, etj.; tek gjethja e lisit në degë apo tokramje në lartësi të Ropojanit, tek lulja në ujët e liqenit të Plavës; tek lahuta e Januz Delajt në skenën “Alpet Shqiptare, Vuthaj, 2014”; tek pe-endja e xhubletës në ritmiken e valltares; tek dritërimi i Plavës natën; tek balluket e kalit të shalës në kullosë; tek damarët e gurtë të Majës së Vajzës, etj.
Sigurisht, fotot e tij artistike me bukuri të rralla natyrore nga Plavë-Gucia janë një ftesë e hapur për turistë shqiptarë e të huaj për të ardhë në kit’ trevë në çdo stinë të vitit. Duket se në kit’ shekullin e ri, veçmas kohët e fundit, mjeshtri Alex Selimaj është ndër të parët e nga të paktit që i promovon gjithanshmërisht e gjithkah bukuritë e magjishme turistike të vendlindjes së tij në sytë e botës.
5.Qytetari i Gucisë e i Nju Jorkut, mjeshtri i fotografisë artistike, Alex Selimaj, është një nga gjashtë vllaznit e familjes së madhe të fisme e të ndritshme shqiptaro-amerikane Selimaj. Secili ma i mirë se tjetri, të nderuar nga/për të gjithë si Bruno, Nino, Dino, Bali, Besimi, Alex-i. Të gjithë sëbashku shquhen si veprimtarë kombëtar. Biznesmeni kombëtar, Shaban Mehaj i Hotit të Plavës më thotë se djemtë e derës së Bajram Selimajt të Nokshiqit janë punëmirë, puna nuk iu ik duarsh, i rrijnë asaj në kambë në çdo situatë.
Alex Selimaj është djalosh e personalitet nokshiqas, i visit ligjendar ku u zhvillua Lufta legjendare e Nokshiqit (4 dhjetor 1879-11 janar 1880), e cila ishte ma e famshme se ajo antike e Termopileve, ku u luftue kundër 7 krajlive të kohës të cilat kërkonin t’ia jepnin Plavë-Gucinë principatës së Malit të Zi dhe, njëherash, kjo luftë legjendare e paraardhësve të tij ishte Parathania e Pavarësisë së Pambyllun të Vlorës të 1912-tës.
Alex Selimaj vjen nga visi nokshiqas i personaliteteve të shquara mbarëkombëtare shqiptare si: Akademiku Esad Mekuli (1916-1993) ish kryetari i parë i Akademisë së Shkencave e Arteve të Kosovës dhe kryetari i parë i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës. Fuqi tjetër e madhe intelektuale ishte prof. Hasan Mekuli (1929-2013), ish pedagog i Universitetit të Prishtinës, ish kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kryeredaktor i revistës “Jeta e Re”, studiues e kritik letrar, etj. i cili në Beograd, në një mbledhje zyrtare, kur ende pati kundërshti për çiljen e Universitetit të Prishtinës u ngrit e bani deklaratën e jehonshme: “Unë dij t’i mbathi opingat kaçake, ende i ruaj ato në tavane kullash…”. Poeti, prozatori, përkthyesi e studiuesi Qerim Ujnaki Selimaj ka hyrë edhe në antalogji të kohës e botës së sotme.
Alex Selimaj ka një pasion të kahershëm: kangën. I bie edhe çiftelisë. Shumkush më thotë se a kanë antar i parë i Shoqërisë Kulturore “Maja e Karafilit” në Plavë-Guci.
Alex Selimaj është djalosh kombëtar në gene e veprimtari të prejkohshme e të përditshme. Ashtu, disi të pabujshme e fort të dukshme. Ai, për dy vite mandatore (2011-2013), ishte kryetar i zgjedhur i Fondacionit Plavë-Guci me seli në Nju Jork, një institucion kombëtar, humanitar, kulturor, një nga ma aktivët e cilësorët në të gjithë historinë e shoqërisë civile mbarëshqiptare. Ai gjatë ushtrimit të kësaj detyre fisnike ishte punëdrejt e bajemirë. Si gjithnjë në hapa të jetës së tij.
Veprimtari kombëtar Alex Selimaj ecë me kohën, i prin asaj. Shembulli ma i plotë e krejt i qartë është pasioni e frytet e punës së tij informatike moderne. E ka dixhitalizue prej vitesh veprimtarinë e FPG duke e hap ëebsajtin tematik e funksional. Para një dekade, kah vitet 2000, e ka çil ndër të parët një ëebsajt krejt të veçantë: Kosovasovrane.com në të cilën ndër vite flet haptë e flaktë për historinë e kulturën e lashtë e të re shqiptare, e ilustron me harta të hershme e me foto, me dokumenta arkivore e publike, etj.. duke i dhanë ndihmesë të vyer e të pashlyer Kosovës, Çështjes Kombëtare Shqiptare në Ballkan e në Botë.
Mjeshtri i fotografisë artistike Alex Selimaj e ka stolisë me fotot e tij të formateve të mëdha krejt Manifestimin e madh Shqiptar të vitit 2013, përndryshe: Paradën Shqiptare në Nju Jork, organizatore e së cilës ishte Kisha Zoja e Shkodrës në Hartsdale N.Y. me mbështetjen e shoqërisë civile shqiptare në Amerikë, ndër të cilët edhe Fondacioni Plavë-Guci, etj. Makinat e markave e tonazheve të ndryshme ishin veshur me fotot e Alex Selimaj, në të cilat ekspozoheshin foto nga të gjitha trevat shqiptare, etj. Ishte një ekspozitë e hapur në natyrë, në kryeqëndren e botës, në Nju Jorkun që ka ma shumë shqiptarë se çdo shtet tjetër i Amerikës.
Po tashti Alex u rikthye përkohor apo pa limit nga Amerika në qytetin e Gucisë dhe po e ringren aty moderne kullen e të parëve të vet. Ka ble truall për gjallnim oxhaku e tradite skej rrugës së madhe të Nokshiqit.Po e pasuron fototekën e tij me albume të reja nga vise të vendlindjes.Po e (bashk)ideon mundësinë e hapjes të një bar-restoranti edhe me galeri të pasur me foto historike e të ditës Ka hap një kurs për mësimin e karatesë fëmijëve në qytetin e Plavës. Etj., etj. Ai gjen kohë për të gjitha këto tue i krye tetana në lartësitë e talentit të vet. Ai, kësisoj, me të tilla përkushtime, përjetime e realitetime ka pse me i prit’ mëngjeset, me iu gëzue diellnimit spektrues të ecunisë e lartësive të tij. Ai është kudo ku e thërret arti i fotografisë, veprimtaritë shoqërore-kulturore-sportive, ndërtimtaria, albumi me fotografi, kanga, interesat e kombit shqiptar. Ky personalitet ngado ecë në udhët e tij e të kohës është një dritë e pastër e kombit.

Nga Ramiz LUSHAJ/
Kjo duhet të jetë çështje diplomatike, juridike e administrative e radhës edhe në takimin e pritshëm Rama-Vuçiç në këtë fundshtatori apo nëntor 2014
1. Agjensia Serbe e Lajmeve “Danas” ban me dije botnisht se në zyrën e kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama, ka mbrri ftesa e homologut të tij serb, 45 vjeçarit Aleksandër Vuçiç, për një vizitë të pritshme në Beograd në kit’ shtator 2014. Prej nga viti 1947 do të jetë i pari kryeministër i Shqipërisë Londineze që shkon në Beograd. Kjo vizitë mund të shtyhet si dhe një herë tjetër apo deri pas formimit e betimit të Qeverisë së re në Kosovë. Ndoshta edhe pas 1 nëntorit kur fillanis zyrtarisht detyrën e tij Jean-Claude Juncker si President i Komisionit Europian dhe do të vijë në BE një “Ashton” tjetër. Sidoqoftë, kryesore është çka do të çojnë në tavolinën e bisedimeve e nënshkrimeve kryeministri shqiptar, Edi Rama.
Patjetër, “çanta diplomatike” e tij do të jetë mjaft e fryrë nga çështjet e problematikat e prejkohshme e të sotme ndërmjet dy vendeve tona ballkanike dhe (ar)mike. Gjithësesi mendoj se tashma ka ardhë ora e fundme kur të hapet sipari i bisedimeve dypalëshe për damshpërblimet e Serbisë ndaj Shqipërisë, përkatësisht ndaj Qarkut të Kukësit (Tropojë, Has, Kukës) për damet e shkaktueme gjatë e pas Luftës së Kosovës (1999).
2.Serbia e Millosheviçit përgjatë 79 ditëve të Luftës së Kosovës (mars-qershor 1999), përveçse përballjen me NATO-n, kishte edhe një tjetër “Luftë të (Pa)shpallur” me Shqipërinë Londineze.
Ushtria serbe në vitin 1999, e përqendruar edhe përgjatë 120 km të vijës kufitare Tropojë-Has-Kukës, ka gjuajt me 3.350 predha artilerie deri në 25 km në thellësi të territorit shqiptar sovran.
Serbia gjatë Luftës së Kosovës (1999) i minoi 102 zona në 39 fshatra të Qarkut të Kukësit: 14 në Tropojë, 14 në Has dhe 11 në Kukës.
Kjo zonë e minuar me mina antinjeri, antitank, municione të paplasura, etj. në tre rrethet e këtij Qarku përfshinte mbi 15 km2 apo, ndryshe, pothuaj sa tri herë sipërfaqja e ishullit gjeostrategjik të Sazanit në bregdetin e Vlorës.
3.Më 25 mars 1999, një ditë pas fillimit të Luftës së Kosovës, ndodhi aksidenti i parë i përgjakshëm në Qarkun verior të Kukësit, i shkaktuar nga ushtria serbe brenda kufirit të shtetit sovran të Shqipërisë.
Nëpër zona të minuara të Qarkut të Kukësit, në 79 ditë të kësaj lufte të madhe, u vranë 23 shqiptarë dhe u plagosën 68 të tjerë.
Nga gjuajtjet e artilerisë serbe në krejt Qarkun u dëmtuan 130 shtëpi, nja 1.000 objekte social-kulturore si shkolla, qëndra të komunave, kabina elektrike, etj., sistemi ujitës, infrastruktura rrugore, etj. Artileria e luftës e minat e hedhuna gjithandej u dëmtuan edhe 800 kokë gjedhë e njëthundrakë, 3.000 kokë bagëti të imta, 1.200 koshere bletësh, etj.
Këto ishin humbje të mëdha në ekonominë shqiptare e të këtyre tre rretheve Tropojë, Has, Kukës. Vetëm në sistemin ujitës shenjohen mbi 26 milionë USD.
4. Minat e hedhuna në fushëbeteja të luftnave, si në rastin e 39 fshatrave të brezit kufitar të Qarkut të Kukësit, janë “Luftë pas Lufte”.
Vetëm në 79 ditë të Luftës së Kosovës e pas saj, përgjatë vitit 1999, sipas të dhanave që i ka OKB e institucione të saj, pati 187 aksidente në mina. Në burime të tjera flitet për numër ma të lartë të aksidenteve të tilla. Sidoqoftë edhe viti 2000 pati shumë: 35 aksidente. Deri në vitin 2006, sipas të njëjtit burim të OKB-së, kemi 272 aksidente. Sigurisht janë edhe ma shumë, pasi kanë kalue plot 8 vite. Ka pasë edhe aksidente të tjera. Në ditën e parë të shtatorit 2014 në Krumë ndodhi një aksident tragjik me pasojë vdekjen. Të tjera aksidente priten të ndodhin në muaj e vitet e ardhshme. Shifra rritet çdo ditë. Ndoshta janë mbi 300 aksidente. Flitet edhe për mbi 60 të vdekur. Sidoqoftë priten saktësime në të ardhmen.
Nga 272 aksidente në Qarkun e Kukësit (1999-2006) numrin ma të madhe ka Tropoja: 133 prej tyre. Hasi ka 93 aksidente, ndërsa Kukësi 40 aksidente. Nga këto 272 aksidente (me listë emërore) i kemi 34 prej tyre me humbje jete: 14 Tropoja, 12 Hasi, 7 Kukësi dhe 1 nga Kosova.
Bota njeh 130 lloje minash. Serbia ka hedhur në Qarkun e Kukësit dhjetra prej tyre gjatë Luftës së Kosovës. Ato ishin edhe të formave të ndryshme si karamele, flutura, stilolapsa, etj. Sipas statistikave që kanë institucione të OKB-së del se nga 272 aksidente të ndodhura në vitet 1999-2006 janë 181 raste apo 67 për qind nga minat antinjeri të Serbisë. Kjo tregon se serbët kanë pasë qëllim kryesor të vetin vrasjen e shqiptarëve në anën tjetër të kufinit, në Qarkun e Kukësit të Shqipërisë Londineze. Vetëm 53 prej rasteve të aksidenteve apo 19 për qind e tyre kanë ardhë nga municionet e paplasura të lëshuara me artileri nga Serbia në rrethet Tropojë, Has, Kukës. Nga këto raste aksidentesh 72 prej tyre janë fëmijë.
Në këto aksidente janë plagosë e vrarë fëmijë, gra, të moshuar, barinj, fermerë, policë, ushtarakë, etj. Thuhet se një aksident kap shifrën mesatare rreth dy milionë USD për rast. Në koft se ecim sipas kësaj llogjike del se duhen shifra tejet të larta.
Minat kanë kosto të vogla në prodhim e të mëdha në dëmtime, për heqjen e tyre, etj. Një minë antinjeri për t’u prodhue kushton nga 3-30 USD, ndërsa për t’u heq nga toka ku është hedhur si në rastin e Serbisë në Qarkun e Kukësit, duhen 1.000 USD për një minë të vetme.
Serbia qyshse në vitin 1998 kur e minoi kufinin Shqipëri-Kosovë me fusha të minuara, grupe minash e mina të veçuara. Vetëm në 79 ditë të Luftës së Kosovës ka hedh me artileri 3.350 predha artilerie… Ushtria serbe nuk i dorëzoi asnjëherë hartat e fushave të minuara prej saj në Qarkun e Kukësit.
5. Shteti Shqiptar ka projektet e veta edhe në Qarkun e Kukësit, i ka llogaritë e veta për të saktësue damshpërblimet e Serbisë, janë strukturat përkatëse shtetërore për kryerjen e obligimeve të këtilla. Veçse duhet dit’ edhe kjo: në 15 vite kjo çështje është ngrit disa herë e nuk ka pasë rrugëzgjidhje astenjëherë.
Thuhet se damshpërblimi që ka për të dhanë Serbia për Qarkun e Kukësit, për tri rrethet Tropojë, Has e Kukës, shkon deri në një miliardë USD (rreth 1.000.000.000 USD). Sigurisht nuk janë pak. Këto rrethe janë në nevojë. Mjaft familje me të aksidentuar janë në kushte të varfërisë ekstreme.
Dihet se Qarku i Kukësit është ma i varfëri në të gjithë Shqipërinë Londineze e veçanarisht familjet që kanë pasë aksidente gjatë e pas Luftës së Kosovës, që iu kanë dëmtue pasuritë hipotekore, etj.Shqipëria Londineze, qoftë edhe me ndërmjetësi ndërkombëtare si Bashkimi Europian, etj., duhet të fillojnë bisedimet në Beograd e në Tiranë ose në Bruksel e gjetkë për damshpërblimin e Qarkut të Kukësit me rreth një miliardë USD. Tirana zyrtare, qyshse në takimin e parë Rama-Vuçiç duhet të ketë kushtet e saj ballore edhe në kit’ çështje tejet të madhe. Shqipëria Londineze duhet të ngrihet në lartësi diplomatike ndërshtetërore të Malit të Zi, që po iu vno kushte Kosovës e Hashim Thaçit tue e lidh njohjen e komunitetit malazez në Kosovë me vendosjen e selive të ambasadave të tyre në Podgoricë e Prishtinë dhe lejimin e Rrugës Deçan-Plavë, pas “demorkacionit” – vijës kufitare Mali i Zi- Kosovë, etj. Tjetër kusht i Shqipërisë ndaj Serbisë së Vuçiçit duhet të jetë bllokimi i hyrjes në Shqipëri të mallrave serbe (qoftë dorë e parë apo e dytë ose tretë në tregtimin e tyre), të cilat po e tejngopin e do ta groposin tregun shqiptar në Tiranë e Prishtinë.
Qeveria Shqiptare e Tiranës, kryeministri i saj Edi Rama, duhet t’i kërkojë Serbisë damshpërblimin me rreth një milionë USD dëmtime në njërëz e pasuri gjatë e pas Luftës së Kosovës. Tekefundja nuk ka randësi dhe aq të madhe shuma po akti shqiptar i Tiranës. Sot jemi të vonuar në këtë çështje. Nesër do të jemi të gjykuar nga historia e brezat tanë për mos kryerje të saj. Qarku i Kukësit pret damshpërblimin nga Serbia. Nëse nuk iu dha Çmimi Nobel ti jepet të paktën damshpërblimi që i takon prej mbi një dekadë, që e pret edhe nga Diplomacia e Drejtësia Ndërkombëtare e së parit nga Qeveria e vet.

Tiranë, 9 shtator 2014

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Në historinë botërore tashmë ka hyrë një datë e vecantë: 11 shtatori i vitit 2001, që sivjet i përkujtojmë 13-vjetorin, çka na bën të kemi dhimbje e nderim për tragjedinë e viktimave njerëzore të kësaj dite; formon një apel ndërkombëtar për luftën e pambaruar kundër terrorizmit në kohën e hapësirat e shfaqjes së tij; përbën një epope qëndrese të shumanshme amerikane e solidarizim shumplanësh të komunitetit ndërplanetar .
Kjo datë në paralelet dhe meridianet e globit tokësor nuk është start i një Lufte të Tretë Botërore të një lloji tjetër dhe nuk përbën as Luftën e 11-të të SHBA, por është një Luftë e Pambaruar për Paqe Botërore.
Kjo datë nuk e ka ndrruar Botën e sotme, por tregoi faktin se sa shumë ka ndrruar Bota në këtë Mijëvjecarin e Tretë.
Kjo datë dëshmoi edhe dicka tjetër: Kush është Amerika për Amerikën dhe kush është Amerika për Botën.
2.11 Shtatori tragjik i vitit 2001 është një histori e përseritur e Peal Harbor të 7 dhjetorit 1941 në ishujt Hauai të SHBA, me të vetmin ndryshim se para 13 vitesh Amerika u sulmua nga brenda hapësirës gjeopolitike të saj, ndërsa para 73 vitesh u sulmua nga jashtë territorit të saj.Po ka edhe dicka tjetër: Në rast se më 1941 kamikazët kishin për adresë një shtet të vetëm ndërluftues, tashmë ishte një armik i pa atdhe, i pa ngjyrë, i pa fe, i pa besë – terrorizmi ndërkombëtar i sofistifikuar pas emra organizatash e individësh, që në gjak kanë bomba e trurin e droguar për gjakderdhje.
Në të dy rastet Amerikën e sulmuan për t’ia humbur krenarinë e sovranitetin e saj dhe në të dy rastet Amerika fitoi në vetëvete e doli përtej vetëvetes për të ruajtur e lartësuar dinjitetin, paqen e lumturinë e Botës.
Sot Amerika është strategjike për Vetëveten dhe për Botën në të dy anët e saj: në Lindjen Atlantike për Europën dhe në Perëndimin Paqësor për Azinë, cka i ngjan një peshoreje graviteti ekonomik e ushtarak për këto dy kontinente, që aktualisht në lidhjet e saj anon nga ana europiane me Bashkimin Europian, Federatën Ruse e shtete te tjera mesdhetare e nordike, por në të nesërmen e afërt e të shpejtë mund të anojnë edhe nga ana aziatike me Kinën e Indinë të shumëpopulluara e të tjera shtete të kësaj hapësire…
Sot Bashkimi Europian, për nga ana e konsolidimit si Union, është 200 vjet pas Amerikës, ndërsa nga ana ushtarake, Amerika është 50 vjet përpara Europës..
Sot Amerika, për nga tregtia shumëplanëshe, mbulon 51 për qind të asaj botërore.
Pra, Amerika është Amerikë.
Ndaj 11 shtatori 2001 nuk e donte të tillë.
3.11 shtatori nuk është ngjarje tragjike e një date, por janë disa ngjarje të këtilla në Amerikë, të drejtuara kundër Amerikës, që cuan te kjo ngjarje tragjike: është vendosja e bombës në Uorld Trade Center në vitin 1993: është goditja terroriste me bombë në një pallat me zyra në qytetin Oklahama më 19 prill l995; është tjetër goditje në një pallat banimi në Khobar Touers; është akti terrorist në ambasadat amerikane në Kenia e Tanzani; ështeë goditja me bombë në USS Cole në vitin 2000.
4.11 shtatori Amerikën nuk e gjeti në gjumë, por Bota kishte rënë disi në qetësi, biles edhe pas goditjes në Kullat Binjake e në Pentagon shumëkush priste rënien e Amerikës dhe kundërgoditje ndaj terrorizmit të rishfaqur në mënyrën më cnjerëzore e me gjakderdhje të mijëra viktimave të pafajshme
Cuditërisht Jelcini në Pallatin e Bardhë në Moskë i fërkoi duart e trumbetoi se tashmë kemi vetëm “Shtetet e Shpërbëra të Amerikës” e nuk apelonte menjëherë për luftë kundër terrorizmit ndërkombëtar.
Sadam Hyseini ia shkelte brutalisht rezolutat e përseritura OKB-së dhe ia përzente inspektorët, ndërsa Pallati i Qelqtë në Nju York nxirrte rezoluta të reja e priste që djalli të bëhej ‘”engjëll”.
Gjykata e Hagës e linte të lirë kriminelin Milloshevic e oborrtarët e tij duarpërgjakur në Kroaci, Bosnje-Hercegovinë e së fundit në Kosovë e lëshonte deklarata e fletë-arreste të risigluara duke vënë në shpërblim për kapjen e tij miliona dollarë.
Talebanët në Afganistan i gjuanin me top portretet e Budës të skalitura në male duke i shkatërruar ato e budistët rrinin duke i vajtuar në mënyrë mediatike.
E shembuj të tillë mund të sjellim prapë, por duam të nënvizojmë se kjo qetësi e botës së vitit 2001 ishte kaq e cuditshme, burokratike e individualiste saqë lejoi e coi në faktin e ditën që në një pjesë të Globit, në Amerikë, në Tempullin e Demokracisë, në selinë e Organizatës Botërore të Tregtisë, terrorizmi të godiste kaq ashpërsisht e pabesisht.
5.Amerika e ka përgjegjësinë e vet që u goditë në Nju York e vecanërisht në Pentagon, por, për këtë, askush nuk mund ta paragjykojë, ta gjykojë apo pasgjykojë Amerikën, se përse u goditë e aq më tepër që Bota të largojë përgjegjësitë e veta në këtë histori, në këtë tragjedi, në këtë datë, në këtë ditë.
Oktapodi i terrorizmit ndërkombëtar duke sulmuar Amerikën kërkonte të gjunjëzonte Botën.
Po të rrëzohej Amerika në një ditë, në atë 11 shtator 2001, Bota do ta kishte të vështirë, në mos të pamundur, që të ringrihej deri në kapërcyell të shekullit tjetër, sepse botës do ‘i mungonte shembulli amerikan, sipërmarrjet ndërkombëtare amerikane, konkurimi ndërplanetar amerikan nga nëntoka e deri tek yjet e galaktikës sonë.
Amerika ka dëshmuar në këta shekujt e fundit se nuk rrëzohet nga lufta e me luftë, por vecse duke e konkuruar me vlera nivele larta, të cilat i ka në stadrritjeje, biles edhe me 11 shtator 2001 i tregoi botës vlera të saj të reja si në përballimin njerëzor e organizativ të kësaj tragjedie dhe në kundërpergjigjen ndaj terrorizmit ndërkombëtar.
6.Amerika gjithënjë e ka paralajmëruar Botën për rrezikun imediat e katastrofal të terrorizmit ndërkombëtar, ndërsa Bota nuk e ndjente sa e sic duhej këtë rrezik real e me kosto tepër të lartë njerëzore, ekonomike e ushtarake.
U deshtë, ndoshta 11 shtatori 2001, kur terrorizmi ndërkombëtar sulmoi nga Qiejt e Amerikës, që njerëzit e shtetet e planetit të ecnin me këmbë në tokë e mend në kokë në luftën ndaj terrorizmit, qoftë në Afganistan e në Irak apo kudo gjendet ose shfaqet në hartën e Globit.
Amerika, edhe nga 11 shtatori 2001 e këtej, e ka kryer detyrën e lartë përballë kombit të vet e historisë, për kohën e sotme e të nesërme, duke luftuar me të gjitha format e mjetet, në krye të Koalicionit Botëror kundër Terrorizmit Ndërkombëtar.
Amerikën nuk do ta mbante Toka po të mos përgjigjej denjësisht kur iu sulmuan Qiejt e saj.

Nga Ramiz LUSHAJ/
1. Bruno Selimaj, i Nokshiqit të historisë, i qytetit ilir të Gucisë, me shtatin lis bjeshke, u
çue vigan në kamb’ në restorantin e vet elitar në Manhatan të Nju Jorkut, të kthyem prej tij në “Qendra e Ndihmave për Kososvën”. Aty ishin mbledh mirësisht tanë ata shqiptarë për të dhanë ndihma në dollarë amerikanë për Kosovën. E kishte të vështirë ky burrë i lartë me i lyp kujt, po gurra e zemrës ia vrelli fjalët e shpirtit:
-Unë i dhashë të gjitha çka pata për Kosovën, po janë ka më duken pak për Kosovën tonë. A ka burrë këtu që m’i jep 100 (njëqind) mijë dollarë hua se due me i dhanë edhe ato për Kosovën?
Një tjetër burrë i të mirës e i të mbarës, Nikë Mehmeti i thonë, atypëraty ia huajti Bruno Selimajt, njeriut të sakrificës përtej të zakonshmes, plot 100.000 USD cash, të cilat ia ktheu mbasandejna me çek bankar. E aty, para të gjithëve, e istikami atë kryefjalën refren i ditës: “Për Kosovën”. Të pranishmit e përcollën kit’ akt fisnik në kambë, me duartrokitje, plot mirënjohje.
Atë ditë historike në lokalin e Bruno Selimajt 40 kontributorë dhuruan 1.620.000 (një milion e gjashtëqind e njëzet mijë) USD për Kosovën, për lirinë e pavarësinë e saj.
Bruno Selimaj në at’ ag pranvere 1999 u këndell në fytyrë. Si e kuqja e Flamurit Shqiptar. Dorën e kishte vnue tek zemra. Sigurisht, ajo i rrahte shpejt, fort, shumë. Si ditët e luftës për lirinë e pavarësinë e Kosovës…
Ky akt ishte biblik. Përndryshe: një “Giness shqiptar”. Kurrsesi një “ankand” në lokalin e tij klas. Gjithësesi një piedestal i kohës. Vet Bruno Selimaj ishte një nga piedestalet e kontributeve të mëdha e të vazhdueshme për Kosovën e sotme shtet i pavarur e sovran. Mbi njëzet vjet me dorë në zemër e në xhep për Kosovën.
Ai, Bruno Selimaj, në atë vit 1999, e pat’ mbyll përkohor aktivitetin tradicional të dy restoranteve në afri e pronë hipotekore e tij në Manhatan. Njani mbeti i heshtur, magazinë. Tjetri plot gjallëri: e ktheu në “Qëndra e Ndihmave për Kosovën”. Ky akt nuk ishte pak. Mijëra dollarë amerikanë mbeteshin pa hyrë si zakonisht në llogaritë e tij bankare, në jetën e tij familiare, në kontributet e tij farefisnore, miqësore, kombëtare. Prapë, asokohe, në atë ditë të tubimit për ndihma për Kosovën, i boshatisi llogaritë e tij bankare. Si rrallëkush. Ndoshta si askush. Sikur të mos i mjaftonin të gjitha këto, shqiptari i madh Bruno Selimaj i lypi e i dha fisnikërisht edhe 100.000 USD. Zoti e bekoftë në jetë e mote, kit’ jetëepunë ndritur!
Tradita shqiptare e ka një thanie të njohur: Burri ban çka mundet. Ky, i miri shpirtbutë e punëartë, Bruno Selimaj, me shembullimet e tij dëshmoi edhe ndryshe: Burri ka i’here ban edhe çka s’mundet, sidomos kur flitet për sakrifica të larta për Kombin, si ky rast e akt i tij i shumëfisht për Kosovën dardane.
2.Bruno Selimaj është ma i madhi ndër dhjetë fëmijët e Bajram Mujë Selimajt, ndër vllaznit e tij: Nino, Dino, Bali, Besim e Alex dhe motrat Igballa, Nakshia, Naxhie e Resmie.
Kur ishte në Guci punonte si bujk i arave e shpesh bari i tufës. Toka ia njifte dorën e malet kamben. Ai punonte shumë e mirë se ishin familje e madhe, se ishte punëtor i madh. Puna i kishte hap, grat’ e uratë. Një herë e provoi të shkonte në Shqipërinë Londineze, po u rikthye shpejtas në trollin e lindjes, në krahinën e Plavë-Gucisë të futun padrejtësisht nën Malin e Zi. Ndoshta, gjithkund, në dy anët e kufinit të 1913-tës, jeta po i dukej njësoj. Ai kërkoi diku tjetër një jetë ndryshe: ma të begatë, ma të lirë, ma të paqme, ma të mirë, ku të punonte me të dyja duart: njana për veten e tij e shtëpinë e tij dhe tjetra për Kombin Shqiptar e për Amerikën.
Ishte viti 1970. Bruno Selimaj 18 vjeçar kapërceu Atlantikun. Rroku tokaqiellin e Amerikës. Si të gjithë emigrantët e atyshëm. Iku sëbashku me prindërit e tij të mirë, model në udhën e vet, magnet për fëmijët e vet, të ylltë në humanitetin e vet, të lidhur me trojet e veta e me idealet kombëtare shqiptare, të cilët i dhanë Kombit Shqiptar një trashëgimi tejet të madhe: fëmijët e vet, veprat e fëmijëve të vet.
Amerika e rinuar në gjithçka dhe e zhvilluar pa kufi nga Toka në planete të Galaktikës, kryefuqi e botës në shek. XX, Tempull i Demokracisë, si i thonë shprehjes së emigrantëve të atjeshëm, e “mori me të mirë” Bruno Selimajn e ri, djaloshin gene e virtyte pastër. Njejtësisht e virtytshëm, edhe Bruno Selimaj i doli Amerikës një ndër shqiptarët më të mirë në tokën e vitet e saj.
Në “planetin” Amerikë, në kit’ vend kryezot mbrojtës i Kombit Shqiptar, Bruno Selimaj ia mbrrini të jetë një shqiptar i mbrrimë. Një shqiptaro-amerikan dinjitar. Flamurtar. Simbol. Dje, sot, nesër.
Në nëntor 2012, përkitas me 100 vjetorin festë madhështi të Pavarësisë së Shqipërisë, gazeta amerikane “Neë York Daily Neës” e rendit qytetarin e kulturës perëndimore e biznesmenin atdhetar Bruno Selimaj një ndër “10 Shqiptarët më të njohur në SHBA”, krahas e ballas me personalitetet e tjera emblematike: Harry Bajraktari, Stan Dragoti, Bardhyl Tirana, Ëiliiam Gregory, Skënder Ghilaga, Emine Çunmulaj e të tjerë.
Qendra Shqiptare e Studimeve Amerikane e Britanike (ACABS) në Tiranë për kontributet e atributet e shquara e nderoi me Çmimin e madh “Konica”, një çmim i ndarë edhe për personalitete të larta botërore e shqiptare si Bill Klinton në Amerikë, Tony Blair në Britaninë e Madhe, Ibrahim Rugova në Kosovë, e të tjerë. Kjo dekoratë nderi do t’i dorëzohet solemnisht në veprimtarinë tradicionale kulmore të Fondacionit Plavë-Guci për Ditën e Flamurit, në fund nëntor 2014, në Nju Jork – kryeqëndren e sotme të shqiptarëve në SHBA.
Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan, më i fuqishmi organizëm i shoqërisë civile në Amerikë, e dekoroi Bruno Selimajn në shtator 2006 në hotel “Cipriani” të Nju Jorkut me Çmimin e lartë “Arritje gjatë jetës” (Lifetime Achievement Aëard) për përkushtimet e tij për Çështjen Kombëtare Shqiptare. Me një çmim të tillë vjetor KKSHA ka nderuar edhe presidentin amerikan Bill Klinton, sekretarët e shtetit amerikan Xhejms Bejker e Madlen Ollbrajt, senatorët Bob Doll e Miç MekKonell, ambasadorin amerikan në OKB, Riçard Hollbruk e të tjerë. Sigurisht, përkrah, në mes, në rradhë, me këta njerëz të mëdhenj për Kombin Shqiptar edhe Bruno Selimaj ndihet shumë mirë, i nderuar lartësisht.
Ndoshta edhe presidentët e Shqipërisë e të Kosovës, ndonjë ditë, në ndonjë rast, do i japin personalitetit të mirënjohur shqiptaro-amerikan Bruno Selimaj dekorimin përkatës për meritat e tij, pasi ky është një emër i nderuar i kohës shqiptare.
3.Geni i mirë i trollit të tij rrënjas nokshiqas, geni i trungut familjar nga gjaku i babës e tamli i nanës, dhe geni i degëlidhjeve kah dajët e vet, i jeton prej në kohë lindje shqiptarit bestar e nderimtar, Bruno Selimaj. Ky gen i jeton në gjakun e shpirtin e tij, në udhët e arritjet e tij. Ky gen i mirë e fisnikëron atë në palcë e asht, i gjeneron forcë suksesi, i jep bukuri shpirti, i sjell e përcjell madhështi brezash, epokash. E ban të pathyeshëm, të pakthyeshëm, të patjetërsueshëm. S’ka se si të ndodhë ndryshe!
Biznesmeni Bruno Selimaj, ndër dekada, në restorantin e tij “Club A Steakhouse” ( 240 East 58th Street New York. NY 10022) e mban figurshëm si emblemë në trupveshjen e vet, tek qysteku i tij – një Shqiponjë, simboli i Flamurit Kombëtar Shqiptar. Qyshse në pamje të syrit klientë nga etni e komunitete të ndryshme të Amerikës e paradijnë se pronari i tij, Bruno Selimaj, është Shqiptar Etnik. Po. Ai realisht është i tillë në pamje, me fjalë e vepra – nga thonjtë tek flokët, nga gjaku tek fjala, nga ashti tek hapat. Në mbi 60 vite të jetës së tij.
Ajo Shqiponjë tek qysteku i Bruno Selimajt nuk është rastësi apo dekor. As shenjë antike apo moderne. As diçka tjetër. Ajo e ka simbolikën e vet, e cila lidhet fort e mirë me trollin e tij atnor, genetik, me vet Nokshiqin e historisë mbarëshqiptare, panballkanike, ndërplanetare.
Flamuri Kombëtar Shqiptar, pas Shtetit fitimtar të Skënderbeut, për herë të parë, e ritheksojmë për herë të parë, në një luftë frontale kombëtare mbarëshqiptare, u përdor pikërisht në Luftën e Nokshiqit, në dy betejat e mëdha gjeostrategjike e ushtarako-politike të saj (4 dhjetor 1879 – 11 janar 1880). Pra, u përdor në kit’ vis të origjinës e trollit edhe të Bruno Selimajt.
Ky fakti historik i Flamurit në gurra dokumentare dëshmohet edhe nga vet okupatori shumëshekullor otoman, nga vet Dervish Pasha, kryekomandat i Armatës Otomane me 30.000 ushtarë pjesmarrës në Luftën për pushtimin e Ulqinit e dorëzimin e tij Malit të Zi (23 e 26 nëntor 1880). Ky gjeneral gjakatar otoman në vitin 1881 i relatonte me telegram Sulltanit: “Fjala është për flamujt shqiptarë, të cilët Lidhja i ka përdorur para dy vjetësh (1979) për ushtrinë shqiptare të cilët kanë shkuar për të mbrojtur Plavën dhe Gucinë nga sulmet malazeze. Sikurse u informova në atë kohë kishte afër 20-30 flamuj të tillë. Mirëpo flamuj shqiptarë, të cilët i ka përdorur ushtria e Lidhjes qysh atëherë kanë mbetur në Plavë e Guci” (Vepra “Lidhja e Prizrenit në dokumentet osmane”. Përkthyer dhe përgaditur nga Iljaz Rexha. Botim i Arkivit të Kosovës. dok. 71. Prishtinë. 1978. f. 173). Tjetra. Sot për sot, Flamuri Kombëtar Shqiptar ma i vjetër në fondet etnografike të Qëndres Albanologjike në Tiranë, ndër 16 flamujt e arkivuar zyrtarisht, është Flamuri i gjetur në Plavë-Guci, sigurisht i përdoruri në Luftën legjendare të Nokshiqit, në kit’ vis edhe të Bruno Selimajt.
Historiografia kombëtare shqiptare në vazhdimësi kohore po i jep vendin e munguar e të merituar kësaj lufte epokale e epope të Nokshiqit, luftë fitimtare e cila cilësohet si “Parathënie” e Pavarësisë Shqiptare në Vlorën e 1912-tës të Ismail Qemalit. Populli kit’ histori shqiptare me dy akte të mëdha kombëtare të Flamurit Shqiptar, në Nokshiq e në Vlorë, e përjetësoi në muzen e vet me një simbolikë mjaft domethënëse:
Si dy male i rrijnë Historisë,
Nokshiqi e Vlora e Pavarësisë…

4. Bruno Selimaj në 100 vjetorin e Pavarësisë Shqiptare të Vlorës, në veprimtarinë e organizuar nga Fondacioni Plavë-Guci (FPG) për Ditën e Flamurit, në at’ 25 nëntor 2012, i dhuroi për pjesmarrësit e atyshëm 400 plisa të bardhë dhe 400 flamuj kuqezi. Ato kishin simbolikën, krenarinë e atmosferën e vet. Shqiptarët me plisa në kokë e flamuj në duar, ndiheshin si “mbretër të vërtetë” në hotel “Royal Regency” në Jonkers të Nju Jorkut. Si rrallëherë, si rrallëkund, vendi u dhezë me ngjyrat e simboleve tona kombëtare. Një mrekulli në mërgim. Një mesazh i madh për vendlindjen në Plavë-Guci e kah i thonë Shqiptari.
I përkushtuari atdhetar Bruno Selimaj i Nokshiqit, i Gucisë e i Nju Jorkut, ashtu sikurse me Flamurin Kombëtar Shqiptar, njëherash e pothuaj njejtësisht, edhe me “Plisin e Bardhë” e ka lidhjen e vet historike, kombëtare, shpirtërore.
Plisi i bardhë (kapuçi, qeleshja) është simbol e traditë ilire. Në gjetje arkeologjike të kohës së Antikitetit ilir ka gjithato statuja me plis të bardhë. E ka mbajt edhe mbreti Pirro i Epirit. Në një foto të shekullit kaluar tek Manastiri i Deçanit (ish kishë katolike) shumica e pjesmarrësve në oborrin e saj janë me plisa të bardhë, shqiptarë. Në Kuvendin e madh historik të Junikut të Kosovës (21-25 maj 1912) që i dha hov Kryengritjes së Përgjithshme drejt Shkupit (gusht 1912) e udhëçoi drejt ngritjes së Flamurit në Vlorë, askush nuk u lejua të merrte pjesë me kësulë turke, po vetëm me plisin e bardhë iliro-arbnor-shqiptar. Një nga firmëtarët e Aktit të Pavarësisë, Lef Nosi, më 29 nëntor 1912 nga Vlora e ngritjes së Flamurit lajmnonte në Elbasan, vendlindjen e tij: “Qeleshet e bardha këtu u shtrenjtuan shumë”. (Jaho Brahaj. Flamuri i Kombit Shqiptar. Monografi. EB Gj. Fishta. Lezhë. 2007).
Një tjetër lidhje ka shqiptari atdhetar Bruno Selimaj me plisin e bardhë. Kjo ka të bajnë me vet identitetin kombëtar të shqiptarëve etnik nën Malin e Zi.
Princi-bishop Petri II Petroviç-Njegos i Malit të Zi (1833-1851), i etnisë serbe, filozof e poet epik, që i zgjeroi kufijtë me pushtime e aneksime të territoreve shqiptare, e shpiku “kapicën e zezë” malazeze, si identitet malazez. Kësisoj, sllavo-ortodoksia e shpiku edhe “kombin malazez”(!) Nipi i tij, Krajl Nikolla i Malit të Zi, kur ishte princ (1860-1910) e, mbasandejna, mbret (1910-1918) e ktheu në detyrim të pashmangshëm e të përgjithshëm politik, ushtarak, shkollor e fetar për çdo malazez mbajtjen e “kapicës së zezë” malazeze. Edhe fëmijëve në shtëpi e në shkolla iu mësohej se rrethi i kuq tek kapica e zezë ishte gjaku që duhej marrë për Malin e Zi, gjaku që duhej derdhë ndaj shqiptarëve etnik me plisa të bardhë në viset e veta deri në çfarosjen e tyre nga trojet iliro-arbnore.
Kjo ishte ndamja e madhe e kohës: shqiptarët me plisa e malazezët me kapica.
Kjo u përflak ballas, preraz, përgjakshëm edhe në Luftën e Nokshiqit (1879-1880). Kangët e popullit iu dëshmojnë kohnave: …Asht Shqipnija tan’ me plisa…/ apo …E ti Marku (Milani) i Malit t’ Zi / Mblidh kapicat për n’ Çeti’ (Çetinë)! /.
Diku tjetër gjejmë në vargjet e popullit dialogun e Krajl Nikollës me vojvodë Mark Milanin, antar i Senatit të Malit të Zi e komandant ushtarak që humbi randshëm në Luftën e Nokshiqit – në ma të madhen e ma të përgjakshmen luftë në historinë e Ballkanit në mes sllavëve e shqiptarëve:
“Mark Milani rrahi telin.
Në Çeti’ çoi haberin:
-Mymleqeti po lufton,
Tan’ ushtrin’ po ma faron.
Knjaz Nikolla ish idhnue:
T’madhe Markut ju gërmue:
Ku-ku majko çka po thue,
Mor’ vojvoda i Malit t’Zi,
Ku po i len ushtarët e mij
Me i marrë Limi bytevi,
Me hup nerën e Malit t’Zi,
Un’ të çova n’Mymleqet, (Plavë-Guci)
Me i qit fare ata krejt,
Me i qit fare, me i farue,
Mos me lan’ ma farë shqiptari
Ku del Syni e Gërçari /…”.
Bruno (Shyqeri) Selimaj ka edhe një lidhje të (për)hershme me Fondacionin Plavë-Guci (FPG) në Amerikë, me kit’ institucion kombëtar, humanitar e kulturor të plavë-guciasve…mërgimtarë atdhetar. Ai është ndër themeluesit e tij në atë 7 shkurt të vitit 1994. Ishte një ditë historike. Një nevojë publike. Një mision atdhetar kombëtar. Vendlindja e Mërgata – hark triumfi ndërveti në çdo kohë e rast të mundshëm. Aty e ngritën edhe Komisionin Nismëtar të FPG apo si ti themi: Kryesinë e tij të parë. Sipas proçes-verbalit, në mbledhjen themeluese ishin 21 plavë-gucias nga të gjitha fiset e fshatrat e krahinës, ndër të cilët edhe Bruno (Shyqeri) Selimaj. Edhe pas 20 vitesh Bruno Selimaj e ka synin e zemrën, shpirtin e dorën tek FPG. Shembulli i 100 vjetorit të Pavarësisë Shqiptare është mjaft publik, stoik, fisnik, i veçantë.
Në një kumtim zyrtar të Fondacionit Plavë-Guci jepen vlerësime kolegjiale e meritore për shqiptarin kombëtar e humanistin atdhetar, Bruno Selimaj, për personalitetin e veprimtarinë e tij mbarëkombëtare. I përzgjodha dy thanie: “Veprat e Bruno Selimajt janë Enciklopedi Patriotike” dhe “Bruno Selimaj është një Ambasador i Plavë-Gucisë në botë”…
Në kësi rasti, si ky i Bruno Selimajt, tejkalohet edhe ajo thënia e Jezu Krishtit se profetët nuk vlerësohen në vendlindjen e tyne. Veçmas në gjallje të vet. Bruno Selimaj është një shenjt. Do të thojsha një shenjt i gjallë. Patjetër, e kanë shenjtërue veprat e tij, të mirat e tij. Sigurisht, ai ka shenjtëritë e veta.

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Kisha katolike Shën Maria në Lurë, që mban emrin e Nanës së Jezu Krishtit, ndoshta e ngritur në shek. XV, vend pelegrinazhi i kahershëm, nga erozioni i motmoteve e i politikës antife ateiste të së djeshmes, iu kishin mbuluar themelet me dhè e barë tufalak.
Biznesmeni elitar e humanist, ing. Dod Doçi, president i “Group Lura”, ndërtimtar i fshatit turistik “Lura” në bregdetin e Durrësit, njeri i palctë, bajemirë e punëkryem, vendosi shpirtërisht me i ringrit’ këtë “Shtëpi të Zotit” me financimet e tij.
Dod Doçi, ky biznesmen i besimit katolik i Derës së Parë të Doçit në Lurë, e cakton kusherinin e vet të afërt, Sali Doçin, i besimit mysliman, për me gërmue në thellësi të tokës e me i nxjerr faqe botës themelet e kishës së vjetër Shën Maria. Gjithashtu, Sali Doçi ishte si koordinator revident e krahtar në punimet e ndërtimit fundekrye të kësaj kishe krejt të re e vërtet të bukur. Tani ky mysliman do të jetë për 10 vjet kujdestar plotor i kishës katolike Shën Maria në Lurë, edhe pasi prifti të vijnë aty, pasi ka një kontratë të tillë pagese me presidentin e kompanisë “Lura”.
Si këto tre raste të pashembullt nuk i gjen askund në glob, në kohën e sotme ku shpesh dhezèn konflikte të pashuara e të përgjakshme ndërfetare.
2.Kur filloi hapja e themeleve të reja të Kishës katolike Shën Maria në Lurë ishte një nga ditët e Muajit të Madhnueshëm të Ramazanit, i Agjërimit – një nga pesë shtyllat e Islamit. Aty shkon edhe Sheh Haliti i Lurës, krahinë me mbi 125 km2 me shumicë të besimit mysliman. E pritën shumë vllaznisht, sipas traditës lurase dhe të Derës së Doçit, të vet Dod Llesh Zef Doçit të Lurës. Të gjithë sa ishin aty i dhanë mirënjohje shpirtnore.
Sheh Haliti uroi tek themelet e kishës, e dha bekimin e tij plot mirësi njerëzore, ndërfetare: “Ju priftë e mira në ndërtimin e kësaj “Shtëpie të Zotit”! Ta gëzojmë bashkarisht gjithë Lura jonë!”.
Ai iku fytyrëqeshur. Katolikë e myslimanë të atyshëm ndiheshin të lumtur.
Ky është një tjetër shembull i pazakontë i bashkëjetesës fetare në Lurë që rrezatohet tek Kisha Shën Maria.
3.Shumkush nga filantropistë shqiptar përgjatë kohnave ka dhanë financime për ndërtime të kishave katolike po astenji rast tjetër nuk është i ngjashëm me shembullin e jashtëzakonshëm të ing. Dod Doçit i “Lura Group” në ngritjen e kishës Shën Maria në Lurë.
Me përkujdesje të tij u çpluan themelet e vjetra të kësaj kishe dhe ing. Dod Doçi me grupin projektues të firmës “Lura” në projektin e ri i lanë të paprekuna themelet e moçme (50 cm.), të cilat kisha e re i ruan ato si vlera muzeale e në funksion ritual të besimtarëve katolikë të atyhit e rrethinave.
Vet, personalisht, biznesmeni Dod Doçi, antar i Qëndres Shqiptare të Studimeve Amerikane e Britanike në Tiranë, e mori Lejen Lejen për kishën e re tek Dioqeza e Rrëshenit, tek Administratori Apostulik i saj; e njoftoi për nismen e projektin edhe Selinë Metropolite – Kryedioqeza Tiranë-Durrës me Arqipeshkv Sh. T. Imzot Rrok Mirdita, ku përveçohet për mirë edhe kontributi ndihmatar i Don Gjergj Meta – Administrator i Kishës Katedrale Shën Pali në Tiranë dhe Zëdhënës i Konferencës Ipeshkvnore të Shqipërisë.
Ing. Dod Doçi ia bani vet projektin Kishës së re Shën Maria. E përzgjodhi ndër gjithato projekteve të tilla në botë. Sëbashku me grupin e arkitektëve të kompanisë së tij shkoi në Lurë me i pa nga afër trollin e kishës, luginën, malet, ndërtimtarinë e atyshme. Ark. Blerta Foto, ark. Dea Gora, ing. Redrit Baholli, me përvojën e vet të mirë banë një projekt të vetin të veçantë, i tipit alpin, ku harmonizohen antikja me modernen, i rrallë, ndoshta i vetmi si ky.
Biznesmeni Dod Doçi me investimet e tij të mëdha e ndërtoi Kishën Shën Maria në
Lurë. Mjeshtrit i përzgjodhi nga ma të mirët, profesionist në ndërtime të kishave katolike në trojet shqiptare. Materialet e ndërtimit janë tanësisht natyrale. Muret krejtësisht dekorativ, me gurë gëlqeror të ardhun nga Rubiku (Mirditë) e të skalitur aty nga mjeshtrit gurëgdhendës. Gëlqerja përzihet me ranë guri. Brenda mureve të kishës ka një skelet betonarme të padukshëm për me iu përballue forcave sizmike. Dera e 12 dritaret e kishës kanë formën e një harku (qemer me çelës) karakteristikë e kullave të zonës përrreth.
Këmbana e saj, e prodhuar në Milano të Italisë, ka pamje e orientim të atillë që të dëgjohet përtej luginës së gjatë e të bukur të Lurës, në vise të rretheve fqinjë, në Mërkurth të Mirditës, etj. Ajo mban mbishkrimin e vet kushtimor: “KISHA SHËN MËRIA. DHURATË KOMUNITETIT. DOD LLESH ZEF DOÇI. LURË, 2014”.
Kisha do të ketë hapësira plotore, pasi biznesmeni Dod Doçi i ka blerë mbi tre dynym tokë për selinë e kishës, për vorret anë saj, për oborrin e livadhin e saj të madh.
Natyrisht, biznesmeni besimtar e bamirës Dod Doçi nuk është nga ata filantropistë që pasi investojnë në një objekt ia kthejnë shpinën atij. Përkundrazi: për 10 vjet, si e cekëm nelt, ka me e lanë kujdestar të besuar e të paguar myslimanin Salih Doçi me u kujdes për Kishën Shën Maria, përgjithçka në territorin e saj, për çdo gja të ditës e të perspektivës që i duhet kësaj “Shtëpie të Zotit”.
Këta shembuj përgjatë ndërtimit të Kishës katolike Shën Maria në Lurë, kryevepër bamirëse e biznesmenit Dod Doçi, nuk i gjen ndokund tjetër në botën e sotme.
4.Dod Llesh Zef Doçi i Lurës njihet si derë e besimit katolik të paktën qyshse nga shek. XV dhe ende edhe sot ndihet i tillë si besimtar i devotshëm e kontributor.
Tradita rrëfen se paraardhësi i tij i hershëm, atdhetari Preng Nikollë Doçi, ka marrë pjesë në Kuvendin e Beslidhjes së Lezhës (1444) mbajtur nga Heroi Ynë Kombëtar, epokali Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, i vlerësuari “Atlet i Krishtit” e “Mbrojtës i Krishtërimit”, Historia, mitet e legjendat flasin se Skënderbeu ishte mjaft i lidhur me krahinën lavdiplote të Lurës, pasi për besë, siguri e bujari e sillte aty një pjesë të madhe të ushtrisë së tij në kohë dimri, farkëtonte armë në Livadhin e Xharrit, ende ruhen “gjurmët e kalit” të tij në Qafë Lurë, etj.
Dera e parë e Doçit në Lurë, pasaardhës i së cilës është edhe Dod Llesh Zef Doçi, i dëshmon kohës e botës së sotme ndërplanetare një shembull ideal e praktik të jashtëzakonshëm të bashkëjetesës dyfetare katolikë e myslimanë brenda vet trungut familjar, brenda vllaznisë së tyre.
At Loro Mihaçeviq në veprën e tij “Nëpër Shqipëri 1883-1907” shkruan për Derën e Doçit – Derë e Parë e Lurës, për faktin e jashtëzakonshëm të bashkëjetesës të dyfeve edhe brenda një trungu familjar: “Në Lurë qemë në shtëpinë e Kryeplakut të fshatit, i cili e kishte vllain mysliman, njëri festonte Krishtlindjet e tjetri Bajramin, njëri fëmijët i ka pagëzuar Gjon e Pjetër dhe tjetri u ka fryrë në vesh emrat Syl e Osman”. Tevona, në kit’ Derë, Bibë Kolë Doçi – Kreu i Lurës, kërkoi nuse (Korben) për djalin e vet në Derën e Sali Stafë Carës. Miqësia u lidh me kusht: jo vetëm çika e tij po edhe fëmijët e saj që do të lindnin të merrnin besimin mysliman. Kjo u pranue dhe u zbatue prej tij. Djali i tij ishte i besimit katolik e shkonte në Kishën Shën Maria të Lurës, ndërsa grue e fëmijë i kishte të besimit mysliman e shkonin në xhami.
Kulla “Monument Kulture” e Bibë Kolë Doçit, kushërinj të afërt të Dod Doçit, ishte një familje e madhe me 31 antarë. Në vitin 1966, kur u ndanë ndërveti, degëzimi i Bibë Doçit me djemtë, Zefin (kryebashkiak në Balldre – Lezhë), Gjonin (mësues, poet e prozator) e Lleshin ishin 17 vetë të besimit katolik dhe degëzimi tjetër i Haziz Doçit me fëmijët e tij (një prej të cilëve është edhe Sali Doçi i Kishës Shën Maria) ishin 14 vetë të besimit mysliman.
Dyfetarizmin e gjejmë edhe në trungun familjar të Prengë Dedë Doçit (tjetër kushëri i afërt i Dod Llesh Zef Doçit) e kanë ruajt besimin katolik po kanë pasë martesa të përziera, edhe me myslimanë. Vite ma herët kjo familje ka lidhë miqësi me Markun e Doçin në Arrën, Laçin në Reç, Kacin në Gjur-Lurë.

5.Historianët e studiuesit dhe vet fetarët si At Gjergj Fishta, At Loro Mihaçeviq, At Domeniko Pazzi, akademikët Kristo Frashëri e Mark Tirtja, prof. dr. Shefqet Hoxha e Kahreman Ulqini, doktorant Nikollë Loka, dr. Agron Tufa, Xheladin Tollja, Ahmet Përleka, Hysen Dervishi e të tjerë thonë se lurasit myslimanë shkonin sëbashku me katolikët në kishë për Krishtlindje e Pashkë, po edhe lurasit katolikë shkonin sëbashku me myslimanët në xhami për Bajramin e Madh dhe për Bajramin e Vogël.
Në të gjithë Shqipërinë, shkruan doktori i shkencave filologjike, Agron Tufa, poet, shkrimtar e përkthyes, është përhap legjenda se gratë e krishtera kanë gatuar në të njëjtin kazan si mishin e deles dhe mishin e derrit dhe gjatë ngrënies ua kanë ndarë në sofër sipas përkatësisë fetare të secilit.
Në fund të shekullit XIX në Lurë, ku martesat me besime të ndryshme ishin të zakonshme, prof. dr. K. Ulqini thekson se u gjet ky rast: ndër katër djemtë e një familjeje, i pari dhe i treti mbanin besimin e atit, i dyti dhe i katërti besimin e nënës katolike.
Kjo bashkëjetesë në mes të krishterëve e myslimanëve është një tjetër kontribut i madh që ka dhanë Lura për qytetërimin shqiptar, europian, ndërplanetar, që Selia e Shenjtë në Vatikan e ka në thesaret e saj si model për kohën e botën e sotme.
6.Familja e Llesh Zef Doçit, babës së biznesmenit bamirës Dod Doçi, president i “Lura Group”, ishte e vetmja e besimit katolik në fshatin Sumaj të Lurës me popullsi krejt myslimane, po këta si Derë e Parë e Lurës e ruajtën deri në ditët e sotme besimin e vet katolik duke e respektuar edhe besimin e tjetrit, atë mysliman, në çdo rast e festë, çdo ditë. Si dje, edhe sot.
Biznesmeni Dod Doçi nuk është rastësisht një bamirës i ndërtimit të kishës katolike Shën Maria në Lurë, pasi ai, më 19 tetor 2003, ishte në Romë, në ceremoninë e Lumturimit të Nanë Terezës nga Papa Gjon Pali II. Nuk ishte vetëm. Me 50 vetë nga kompania e tij private “Lura” nga Shqipëria Londineze shkuan në kit’ ditë historike në Selinë e Shenjtë në Vatikan.
Lura dhe Kisha e saj Shën Maria, kryevepër bamirëse e biznesmenit besimtar e të suksesshëm Dod Llesh Zef Doçi i Lurës, janë një shembull thesar jashtëzakonshëm i bashkëjetësës fetare e humanizmit për kohërat e epokat, për Krishtërimin e Njerëzimin, si një “dritë hyjnore” shqiptare për Vizitën e Bekuar të 21 shtatorit 2014 të Atit të Shenjtë Papa Françesku I në Tiranë, në truallin shqiptar që i dha shumë Krishtërimit e pret mirënjohje ma të mëdha.
Tiranë, 16 shtator 2014

Nga Ramiz LUSHAJ/
1. Çelë Shaban Gjonbalaj është një trim i njoftun nga historia. Sikurse vendasit, shqiptarët etnik, dhe vet shkijet ardhacak e pushtues, ia dinin e thirrej shpesh me të dytin emër simbolik: Sokol. Vërtet ai ishte sokol i krahinës së Plavë-Gucisë e i Maleve Shqiptare.
Luftëtar si në legjenda. Më kallxojnë se Çela paska luftue edhe në Shekullar. Krejt i ri, 22 vjeç. Thonë se në luftna i mori nandë plagë si medalje trimnie. Kësisoj më përnget si një Gjergj Elez Ali modern.
Si Çela i Derës së Gjonbalajve të Vuthajve, e gjithë krahina etnike shqiptare e Plavë-Gucisë janë legjendarë modern të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Janë rrit’ në luftna e i kanë rritë luftnat. I kanë dhanë aq shumë Kombit Shqiptar saqë Historia Shqiptare me liderët e bijtë e vet të derisotëm iu mbeten ende borxhlinj.
Këta plavë-guciasit heroik prej kaherit po edhe me Luftën Ndër/Kombëtare të Nokshiqit e Ultinës së Epërme të Limit (1879-1880) kontribuan për me i pru’ Kombit tonë pranverën e Pavarësisë në Vlorën e 1912-tës e tashti nuk e mertojnë me ua kthye sadopak shpinën me heshtje tue i lanë nën dimnin sllav.
2. Ky Çelë Shabani i Gjonbalajve, mixha i nanës së Bruno Selimajt të Nokshiqit e banor jetërrit’ në qytetin ilir të Gucisë, e pat’ vra një prijës trim malazez. Urosh i thoshin. Kambekrye antishqiptar zezanik. Iu duel atij fortas. Doli fitues Çela i Gjonbalajve. Ia preu trupin me shpatë. Si a kanë adeti i atëherit, ia mori kryet me veti. Ia kunji në Vuthaj, në troje të veta. Makabritet krenash. Zakon djalli i huajtur nga otomanët e cerrnagorët. Njëherash, edhe mesazh shqiptar për të gjithë sllavët e atyhit dhe të Çetinës e Beogradit.
Shkijet e shkinat derdhën shumë lotë. Vajet janë ndie gatë e larg. Ishte i pashëm e i përgjakshëm. Po nget ajo që rrallkush e pritke. Çohen shkinat e i shkojnë tek kulla Çelë Shabanit të Gjonbalajve. Aty lëshohen në lutje e në vaj. Po e lypin kryet e Uroshit malazez. Iu vjen keq e ua japin. Shkinat e stafetojnë në duar tue ia puth faqet.
Pas 19 tetorit 1912 Cerrnagorët e Çetinës i pushtuan Plavën e Gucinë me forcat e shumta të Divizionit Lindor (Grupimi i Verilindjes) i drejtuar nga gjeneral agjutant e brigadieri serdari, Janko Vukatiq, kryeministri i ardhshëm i mbretnisë së Malit të Zi (1913-1915). Nga Kaza e kthyen në Kapiteni me pesë komuna. Një prej tyre ishte komuna politike e Gërçarit, e cila përfshinte Gërçar, Dosugje, Zagrajë, Vermosh, Krushevë, Kolini, Qosaj, Gjonbalaj, Vuthaj, Çerem, Valbonë, Curraj. U vendos sistemi ushtarako-policor i administrimit, me komandë, polici, xhandarrmëri. Kapiten ishte Milivoje Dragoviq, ndërsa kryetar i komunës së Gucisë – Miliq Saviq, i komunës së Plavës – Lluka Dedoviq. Në komunën e Gërçarit ishin funksionarë: Ali Ibrahimi, Hasan Smajli, Nikë Prela, Ako Ali Velia. Po kështu edhe në dy komunat e tjera të Brezovicës e të Vojnosellës.
Një natë, njerëzit e natës mbi Plavë-Guci, forca të policisë e xhandarrmërisë malazeze, po e rrethatojnë e shënjestrojnë disa kulla malësore, ndër to edhe të Çelë Shaban Gjonbalajt. Krisma armësh. Poterë. Thirrje. Tek dera e kullës po del baba i Çelës. Ky burrë ndihet i nxanun ngushtë. Po don me ia arrestue djalin. Çka me i ba derzhavës. Iu thotë se është i plagosun e nuk mundet me iu dal tek dera e kullës. Çela po i ndie fjalët nga brenda e çohet ultas në krevat. Ata hyjnë mbrenda tanë egërsi. I shkojnë tek krevati. E kqyrin Çelën e i gjuhen në shkelma krevatit të tij prej druni. Nuk po mujnë me e godit fizikisht. Ata lëshojnë klithma urrejtjeje.
Komandanti i tyne po i thërret rrmisht Çelë Shaban Gjonbalajt pa iu afrue krevatit të tij:
-Çou Sokol! Ti si e kie vra Uroshin kie me na tregua sa trim je…
3. Luftëtari malësor Çelë Shaban Gjonbalaj i jep forcë vedit e i shtrengohet me gjak e shpirt trupit të vet. I ka vesh opingat me gjak. Plagët i dhimbshin fort. Iu foli mrrolshëm: Eci në kambet e mia. Mos me më prek kurrkush në udhën teme.
Edhe toka e mali thonë se ka sy e veshë. E paskan pa Çelën të rrethuem nga armët e tue ecë kryenelt për në Guci. Prej asaj dite e sot ende duket çudi si ka mujt me i qitë hapat me tana ato plagë trupit, ku e ka gjetë gjithë atë fuqi mbinatyrore?!
Një kohë të gjatë e kanë mbajt në burg në qytetin e Gucisë. Boll i dhanë përkujdesi shtëpia e tij, vllaznia e vet, krahina e vet. Kur i çonin bukë e ushqime njerëzit e tij iu kontrollohej trohë për trohë edhe buka e gatueme në saç, edhe psherja e djathit të bjeshkës, prej frike se mos futin në to ndonjë letër a gja tjetër.
Më 21 mars 1913 dikush nga ushtarakët pushtues malazezë të burgut po i thotë dikujt nga të shtëpisë së Çelë Shaban Gjonbalajt për mos me i çue ma bukë e ushqime pasi ka me u pushkatue për veprimtarinë e tij kundër mbretnisë së Malit të Zi e Krajl Nikollës.
4.Të nesërmen më 22 mars 1913, Kapiteni i Plavë-Gucisë, Milivoje Dragoviq, ban një aktakuzë me nr. Akti zyrtar 463 për të gjykuar 25 gucias. Ndër ta edhe Çelë Shaban Gjonbalaj.
Në proçes-verbalin e Gjykatës Ushtarake të Plavës, që mban dt. 22 mars 1913, nënshkrua nga kryetari Mulla Ajro Balshiq (turqisht), gjykatësit – nënoficerë Milun Pantoviq, Ture Gjuriçanin, sekretari Radoje Zaçeviq, shkruhet për akuzën e gjyqit ndaj tre të gjykuarëve: “… kundër Haxhi Haxhë Radonçiqit, Selë Mat Llalliçiqit dhe Çelë Shabanit, të gjithë nga Gucia, për shkak të tradhtisë së madhe të bashkimit me kaçakë dhe të gjetjes së armëve dhe të municionit tek ata”.
I pari në gjyq po thirret 60 vjeçari Radonçiq, pasanik, mysliman, analfabet, i cili dëshmon për herë të parë në jetë të vet para (pa)drejtësisë në Plavë: “Edhe pse u dorëzova kur ushtria juaj e mori Gucinë, unë dhe shoqëria ime kemi mendue se kjo do të jetë një kohë kaluesedhe se ne do të gjykojmë përseri dhe do t’ju vrasim dhe dëbojmë. Për këtë arsye i kemi fshehur armët, i kemi ndihmuar kaçakët, jemi takuar me ta dhe kemi bërë marrëveshje në dobinë tonë…”
Në gjyq, pas tij, thirren edhe Selë Matë Llalliçiqi dhe Çelë Shaban Gjonbalaj. Kryetari i trupës gjykuese po i dvet: “ Ti Selë dhe ti Çelë, a keni qënë në shoqëri dhe në takime me kaçakët së bashku me Haxhi Haxhë Radonçiqin? Sekretari gjyqësor e ka formulue përgjigjen e të dyve me do fjali: ”Vallahi po, gjithëçka ka bëra ai edhe ne e kemi bërë kabull. Tjetër nuk dimë t’ju tregojmë. Më mirë e dinë Mulla Sheqa dhe Mulla Hysa dhe le të tregojnë edhe të tjerët”. Pasi ua kanë lexue dy të gjykuarëve është firmosë nga sekretari i gjyqit, Zeçeviq.
Në sallën e gjyqit po vijnë për të deklarue edhe Mulla Sheqa e Mulla Hysa (me shokë). Po i dvetin: ju të dy së bashku me këtë shoqëri , a keni pasur ndonjë takim me kaçakët…? Ata vetëdeklarojnë: “Pranojmë se kemi bërë mbledhje të fshehta, kryesisht natën, jemi dërguar nga kjo shoqëri tek kaçakët dhe i kemi informuar ata”. Trupi gjykues i dveti prapë: A e dini edhe ndonjë tjetër që ka qënë me ju pos kësaj shoqërie? Ata rideklarojnë: “Vallahi nuk dimë askënd”. Ua bajnë edhe të fundit dvetje: Keni për të thënë diçka tjetër? Ata e mbyllin deklaratën e tyre me thanien: “Për dritë s’kemi gjë tjetër për të thënë dhe si tregoi Haxhi Haxha, ne kemi qënë shoqëri”.
Nga aktet dokumentare të kohës del se Çelë Shaban Gjonbalaj ishte një luftëtar organizator, ndër ma kryesorët e aktiv në krahinë, me veprimtari të shumanshme kundër pushtuesve sllavë, si lidhjet me kaçakët e maleve, mbajtja e furnizimi me armë e municione për një luftë të hapur kundërgoditëse për largimin e pushtuesve nga Plavë-Gucia, etj.
Një fakt tjetër: Çelë Shaban Gjonbalaj ishte njeri i ditun. Ai dinte shkrim e këndim në gjuhën zyrtare të kohës, në osmanisht, pasi afër xhamisë së Gjonbalajve, qyshse në vite të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit ishte ngrit “Mejtepi i Vuthajve”. Kësokohe në Plavë-Guci kishte edhe shkolla në gjuhën serbe, po astenji shkollë nuk ishte në gjuhën shqipe derisa erdhën Austro-Hungarezët (1916-’18). As serbët e as otomanët nuk e donin shkollimin e shqiptarëve etnik në shqip.
5.Tri akte u kryen brenda ditës së 22 marsit 1913: Aktakuza e Milivije Dragoviqit. Gjykimi nga trupi gjykues me kryetar Mulla Ajro Balshiq. Ekzekutimi i 25 guciasve (ndoshta 26) sipas urdhërit tjetër të kapiten Dragoviqit. E gjithë kjo vërteton se si kryheshin akuzat, gjyqet e pushkatimet e barbarëve sllavë në tokën etnike shqiptare të Plavë-Gucisë, ndaj shqiptarëve të atyshëm, etnik, atdhetar trima, legjenda të historisë.
Kapiteni M. Dragoviq, në shkresën e tij zyrtare (pa numër akti), i ridrejtohet për të dytën herë Gjykatës Mbretënore Ushtarake të Plavës, në të cilën vendimon: “Sipas urdhërit verbal të z. brigadier (Avro) Cemoviq, pushkatimi të bëhet në vendin e djeshëm. Sipas vendimit tuaj, pushkatimin do ua bëjnë ushtarët e batalionit të djeshëm, ndërsa ata që i përcjellin (të dënuarit) të kthehen këndej”.
Në një burim zyrtar gjejmë emrat e të pushkatuarëve, që po i vetrenditim në listnim:
1. Çelë Shaban Gjonbalaj
2. Haxhi Haxha Radoniçiqi
3. Haxhi Beqa
4. Mulla Sheqa (Omeragaj)
5. Ak Ala (Çekaj)
6. Began Sharkoviqi
7. Nuc Jakupi
8. Jup Racaj
9. Malë Haxhi Sejda (Nikaj)
10. Ibrahim Radoniçiqi
11. Halil Radoniçiqi
12. Mujë Agë Tali (Omeragaj)
13. Murat Haxhi Radoniçiqi
14. Ramë Zeqiri (Kolina)
15. Aso Alki (Kolina)
16. Ramë Shujakoviqi (Shujaku)
17. Selë Matë Llalliçiqi
18. Akë Lec Çekaj
19. Jakup Arif Pepaj
20. Akë Smajli (Balaj)
21. Metë Shabani
22. Abdyl Zeka
23. Shaban hasani
24. Malë Ibishi
25. Ramë Ibishi
Fakti se si kryeheshin nga Mbretnia e Malit të Zi dënimet ndaj shqiptarëve etnik (të origjinës shqiptare, vendali plavë-gucias) në Masakrën e Previsë (tetor 1912-nëntor 1913) na e dëshmon qartë edhe korrespondenca e Qatipit Josif Shoshkiq, qatip i Kapitenisë së Polimlës – Krushevë drejtue Drejtorisë Krahinore në Andrijevicë. Aty thuhet se një ditë ma para, më 21 mars 1913, kryetari i Gjykatës Ushtarake të Plavës, Mulla Ajro Balshiq, iu kërkonte me shkresë zyrtare që “të gjendet një vend i përshtatshëm për pushkatimin e njëzet e gjashtë tradhtarëve të shtetit, të fesë myslimane, nga Qarku i Plavë-Gucisë”. Dihet edhe koha kur u shkoi shkresa: ora katër e gjysmë pasdite.
Pra, një ditë përpara, ende pa u mbledh Gjykata Mbretnore Ushtarake e Plavës, ishte marrë vendimi për pushkatimin e malësorëve gucias, ndër të cilët edhe Çelë Shabani i Gjonbalajve të Vuthajve. Gjyqi ishte vetëm një akt formal.
Për ma tepër, një ditë përpara, ishte caktue edhe vendi i pushkatimit të tyre “në Previ”, pikërisht aty në një grop të përbashkët, i zgjedhur si vendi më i sigurt në rajonin e kapitenisë.
Në Masakrën e Previsë kanë pasë rol negativ, prosllav e kundërshqiptar, edhe popi i Gucisë, Gjorgje Shekullarac, murgjit rusë të Manastirit të Deçanit (me në krye Maksimin), kreu Mulla Hajro Bashiqi (Basha) që ktheu identitet etnik e fetar në Balshiq e u shpërbleu me funksion juridik ushtarak në krahinë, etj.
Masakra e Previsë është një nga masakrat ma të mëdha në historinë e botës prej se nga koha e Krishtit e Muhametit, një masakër e kryer nga vet Mbretnia e Malit të Zi të Krajl Nikollës së Parë, e cila i përmban pesë elementë të dënueshëm ndërkombëtarisht: Terror. Genocid. Krime kundër Njerëzimit. Krime Lufte. Spastrim Etnik. Kjo Masakër tragjike e jashtëzakonshme është ende e pazbardhur dhe një ditë të afërt kur bota e sotme të mësoj rreth saj atëherë do të shohim se do i vendosin shqiptarët në krye të listës botërore si kombi ma i diskriminuar në glob nga fqinjët e vet ballkanik sllav e helenë me lidhtarë e përkrahës të tyre në Euro-Azi.
Masakra e Previsë ka hy’ në kangët e pupullit, iu jehojnë kohnave, gdhendin heroiken e tragjiken e shqiptarëve:
Kur kanë shkue në previ
Me hap vorret i kanë shti.
Djali i Memës a’ ngushtue:
-Ç’janë këto vorre babë,
Që jemi tue i marue?
Nuk janë vorre, po jan’ llogore
Me luftue me Cerrnagore!
Pas pak burrat i kanë rreshtue,
Ni batare ja u kanë lëshue.
Shtatëqind vetë janë pushkatue,
Asnjë gjallë nuk ka pshtue…”

6. Pushtuesit malazezë i vrisnin shqiptarët etnik e të origjinës në tragjiken e përgjakshme Masakra e Previsë e, njëherash, Kapitenia, Komanda e Vendit, kishte lëshue urdhnin e lig, barbar: Askush nuk mundet me i vajtue mashkujt e vrarë prej tyre (!) Asnjë kullë nuk duhej të derdhte lotë, të kryente vajtimin e trimave të pushkatuar.
E ky po do’ me ia dit’ për shkijet e Çetinës nana e Çelë Shaban Gjonbalajt të Vuthajve. Ajo, Dada, apo Dadëmadhja si i thojshin, ishte e fortë si Ajkuna e Eposit të Kreshnikëve të Veriut. Si Ajkuna e vajtoi djalin e vet.
Dy javë ka zgat vajtimi për Çelë Shabanin. Grania e Gjonbalajve e nga vllazni të tjera të Vuthajve, ndonja edhe nga krahina etno-historike e Plavë-Gucisë, të afërme nga viset përrreth, gjithato, rende-rende, ditëpërditë, vinin tek kulla e vajtonin me kangë të traditës.
Aty shkonte edhe Mark Bozhi i hypun në kali shale e ndalke përjashta, në afri oborrit. Ai dinte edhe shqip. I fjala shkruante ato kangë vajtimi. Njana mbas tjetrit, pa ua harrue as pikë e as presje.
Dadëmadhja, nana e Çelë Shaban Gjonbalajt, nga atdhetaria kombëtare në gene e truall, nga zemra e plasun për djalin e pushkatuem prej shkijeve, nga urrejtja e saj kundër sllavëve, në kangët e saj të vajit i shante edhe Krajl Nikollën, edhe shtetin e vogël mbretnor malazez, edhe kapedanët në krahinën e Plavë-Gucisë. Të gjithë ata që e kishin hak. Kjo i kushtoi jo pak Dadëmadhes. Në krye të dy javëve e kanë mshilë në burg. E kanë torturue psikologjikisht e fizikisht kit’ grue burrneshë të Alpeve Shqiptare. Po e ceki një rast.
Roja i burgut i veshke rrobat e djalit të saj, Çelë Shaban Gjonbalajt të pushkatuem. I veshke çakshire, jelek, plis, qystek, kobure… I shkojke Dadëmadhes tek qelia e i thoshte krejt cinizëm, barbarizëm, antishqiptarizëm:
-A po i njeh? A po din se të kujat’ janë këto?…
Dadëmadhja e mallkonte me tanë forcën e shpirtit, me rrgallet e fjalëve nga ma të ashprat.
Pos kësaj i banin edhe tortura të tjera psikologjike: E çojshin Dadëmadhen në vendin ku ishte plagosë djali i saj, Çelë Shaban Gjonbalaj dhe ia tregonin gjakun e patharë në tokën shqiptare. Ajo i mallkonte shkijet dhe i thurte lavde trimnisë së djalit të saj.
Kjo ishte një Nanë e Madhe Shqiptare.
Sot, Çelë Shaban Gjonbalaj, daja e Bruno Selimajt, është një nga martirët e Masakrës së Previsë, një trim legjendar i Kombit Shqiptar.

Shkruan: Ramiz LUSHAJ/
1.Kjo rrugë e sodit, 25 shtator 2014, që po niston prej Deçanit e shkon në Plavë e prej këndejna merr për në Guci e drejt e në Vermosh e mbasandejna bie në Shkodër, po më përnget si një unazë e trefishtë dhe një e vetme: Gjeo-strategjike. Etno-historike. Turistike.
Kjo Unazë, brenda trinisë të lumenjve Lim-Cem-Drin, si dikur në ato kohna para e mbrapa Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, po e rilidhë Plavë-Gucinë me dy kryeqëndrat e saj sanxhakore e shpirtërore, ekonomike e kulturore: me Pejën (Rrafshin e Dukagjinit) edhe me Shkodrën (Ultinën Bregdetare nga Lezha në Podgoricë).
Tashti ka me u ringjallë krahina e Plavë-Gucisë me qytetet e saj, me luginat e bjeshkët e saj. Si në verë, pothuaj edhe në dimër. Dikur, si në Guci edhe në Plavë, krahinë me mbi 20 mijë banorë, kanë pasë prona tokësore e dyqanet (shitoret) e veta edhe Haxhi Zekë Byberi i Lidhjes Shqiptare të Pejës, edhe Veziri i Shkodrës, edhe Begollët e Pejës, edhe Ali Pashë Gucia e Rexhepagajt, edhe… Kësokohe, thuhej se ishin edhe pesë dyqane florini (edhe me unaza)…, edhe nji sahatxhi…Pa dy fjalë: kishte zhvillim të madh, pasi ishin rrugët e karvajeve prej Peje në Shkodër.
Zoti po e bekon prapë krahinën e Plavë-Gucisë me rrugët e saj, rilindjen e saj, ardhmërinë e saj.
2.Plavë-Gucia, si rrallkush, e mirë/din’ se mungesa e rrugëve në trollin tand të çon rrugëve të botës. Kahmos. Gjithkund. Tashti kjo “Unaza e Madhe” ka me i ba shqiptarët etnik ma trojenik si farë e ngultarë. Shqiptarët kanë me u ba ma të pasur, ma të lumtur, ma të ditun.
Kjo krahinë e bekuar ka pa fillue me u pakë në shqiptarë, me u mplak shqiptarët e këtuhit, me iu mpak’ fuqitë, me e pa bijë e bija, nipa e mbesa ma së shumti në stinën e verës.
Po tashti, Plavë-Gucia, me kit’ Unazë Deçan-Plavë-Guci-Shkodër ka me u “Nusërue”. Për at’ Zot ka me i pasë hije: Vendi është i bukur. Njerëzit janë të mirë.
Kanë me u shtue djepat me djemë. Kanë me ardhë nuset edhe nga larg, pasi miqtë kur kanë angazhime a përnguti kanë me mujtë me ardh’ nga Shkodra e Podgorica, nga Mirdita e Kukësi e Mitrovica, nga Prizreni e Prishtina dhe me e pi hangër drekën në Plavë-Guci e darken tek shtëpia e vet.
E ka pa thanë Fishta i madh se bash këtu rri Ora e Shqypnisë… Tashti e kanë në dorë vet bijtë e bijat e saj me ia mbrri prapë kësaj dite, epoke. Si në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, edhe në kit’ Lidhje të madhe Euro-Atlantike: BE e NATO.
3.
Kjo “Unaza e re” e Plavë-Gucisë është qytetërim modern, bashkëkohor.
Si qytetet e mëdha të botës që kanë edhe unaza të vjetra i ka edhe kjo: Rruga rretherrotull e gategat prej Plave në Rrozhajë e Pejë e Bregut të Drinit (apo Rrugës së Kombit) e në Shkodër e prej atyhit në Podgoricë e Kolashin-Plavë. Ka’i’herë do duhet edhe kjo Unaza e vjetër.
Po tashti e kemi edhe kit’ Unazen e re.
Veç kësaj, e thashë – si në vende me qytetërim modern, janë edhe unazat e brendshme. Unazat e vogla. Po ecë drejt përfundimit Rruga Plavë-Çerem (Valbonë)-Bregut të Drinit-Porti i Shëngjinit (edhe Tiranë, edhe Shkodër). E ka i pasë dy unazat e vogla, ma së forti turistike: Atë, Plavë-Valbonë-Liqeni i Komanit-Shkodër-Vermosh-Guci. Atë, Guci-Plavë-Deçan (Pejë-Rugovë-Junik)-Gjakovë (Prizren)–Tropojë-B.Curri-Valbonë-Plavë.
4.
Kjo Unaza e Madhe e Plavë-Gucisë është me të vërtet e madhe. Të tillë po e ban dhe zhvillimi euro-atlantik, qytetërimi ynë shqiptar bashkëkohor, klima politike euro-ballkanike, etj.
Kjo Unazë e Madhe nuk është vetëm përskej e ndërmjet trinisë së lumenjve Lim-Drin-Cemi, po edhe Plavë-Deçan-Rruga e Kombit-Shkodër-Vermosh-Guci. Pra, një rreth hapësinor tejet i madh.
Kjo Unazë e Madhe është sa kombëtare edhe ndërkombëtare, pasi kalon nëpër tri shtetet e sotme ballkanike: Shqipëria Londineze, Kosova Euro-Atlantike e Mali i Zi (që kurrihere s’po do “e s’po di” me u ba i Bardhë). Gjithkahit kalon nëpër territore etnike shqiptare.
Si kurrnjiherë tjetër, po vjen e madhja Ditë Historike, që kjo Unazë e Madhe njëherash edhe Euro-Atlantike, ka me na i lidh ndërveti Kohnat, Tokat, Zemrat Shqiptare, me rrugët e saj të paqes, zhvllimit, qytetërimit modern.
5.
Sot, më 25 shtator 2014, kur t’ia nisni punimeve të Rrugës Deçan-Plavë dijeni se “Jam në Deçan edhe pa kanë aty në Deçan” e mos më vnoni mungesë se unë kurrë nuk jam i munguar për kilometrat trasetor, shpirtëror, zhvillimor të kësaj rruge të re.
Kjo rrugë është edhe e imja, jo vetëm se jam brenda Unazës së saj të Madhe, se më çon ma shpejt tek trolli im / ynë, tek gjaku im / jonë, drejt progresit bashkëkohor, qytetërimit modern.
Po edhe për disa arsye e realitete të kohës sotme e të nesërme.
Kjo rrugë është kombëtare, ndërshqiptare – rrugë e Kombit tim Shqiptar.
Kjo rrugë është edhe ndërkombëtare, ndërballkanike- rrugë e Ballkanit tim.
Kjo rrugë është edhe Euro-Atlantike – rrugë e të ardhmes tonë të përbashkët në brigjet të Limit e Drinit, të Adriatikut mesdhetar e të Atllantikut ndërplanetar.
Zakonisht, shqiptarçe, kur bajmë ndonjë punë të tillë të madhe, vepër të madhe si kjo Rruga Deçan-Plavë, pasi i përfundojmë ato në kohë të tejzagjatur, fillojmë e thurim edhe legjenda të ndërtimit të saj. Në fakt, kësaj here, më duket se ka ndodh disi ma ndryshe: Vet ndërtimi i kësaj Rruge nga Ëndrra, Projekti e Përurimi i fillimit të saj ishte një Legjendë. Një Legjendë me Rrena e me të Vërteta. Një legjendë aspak legjendare.
Tashti Rruga Deçan-Plavë që e kishim Ëndërr të vjetë e të re, po bahet Realitet prej sodit, 25 shtatorit 2014, në kit’ Rend të Ri Botëror, në kit’ botën e tashtit, Euro-Atlantike. Do të deshiroja që kjo Rrugë të jetë fakt e faktor Kombëtar e Ndërkombëtar, e investuar me ideale të larta e fonde të mëdha, që ky Realitet me dritën e përurimit të mos kthehet në Ëndërr…Zoti e Bekoftë këtë Rrugë e Njerëzit e saj, 25 Shtatorin e Saj / Tonin çdo ditë të saj krejt zhvillim dhe plot qytetërim, jo vetëm për Plavë-Gucinë, po për tri shtetet e Ballkanit.
Në Deçan pa kanë n’Deçan,
më 25 shtator 2014

- Esse e plotë për veprat “Antologji e Endrrës” (2013) dhe “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” (2014)/
Nga Ramiz LUSHAJ/
1-“Antologji e Ëndrrës”(2013) e Hasan Selimit përveçohet dukshëm e thuktë si një “Vepër e Vertikalitetit”, e shfaqur asht’ e palcë në dimensionet e madhërishme prej nga Qielli (Zoti) në Tokë (Njeriu), nga Ëndrra (Hyjnore) tek Vepra (Jetësore).
Kjo vepër si një prozë poetike, në esse e përsiatje të saj, me plot musht e mesazhe pasqyron e jep traditë, evolucion, prognozë. Aty fjalaflet se Zoti i Gjithpushtetshëm e i Mëshirshëm në Qiell kërkon që edhe njerëzit e tij në Tokë të jenë të pushtetshëm e bajemirë, të duan vetëveten, të mos harrojnë prejardhjen, lindjen e trashëgiminë, të duan të Drejtën e të Vërtetën, të ecin kah e Mira dhe e Mbara. Pra, njerëzit të kenë shenjtëritë e veta, të kenë shenja lavdie të tyre, të jetojnë jetën.
Hasan Selimi, besimtar e mendimtar, në kit’ vepër teologo-filozofike të një lloji të veçantë, në kit’ botë në zhvillim me shpejtësinë e dritës e me dixhitalizim përtej imagjinatës ma të ndezur, na e mirëparaqet Jetën si Mision dhe Njeriun Udhëtar, i cili vrapon, në kambë, me gravitet, në përballje, drejt të nesërmes. “Njeriu në jetën e vet udhëton, -thotë autori- bile edhe vrapon për të gjetur gjënë e tij më të shtrenjtë, më të bukur, më të domosdoshme, më të nevojshme”(f. 47)
Edhe Ëndrrat marrin krahë në Galaktikë e hapaudhë lartësore në Jetën reale, tokësore, në faqet e librit. Ëndrrat janë tharm’ në langun e Jetës, që në brumin e Kohës na e japin Bukën e përditshme. Ëndrrat pa tharm’ e Jeta pa lang’ mbeten thatanike, shkretinë. Ka të drejtë autori atdhetar i kësaj vepre me visare teksa pohon, apelon: Ne, Shqiptarët, jemi Ëndrrimtarë shumëshekullor, me pritmëri e shpesh deri në tepri. Sot, plot Ëndrra e Vepra Kombëtare Shqiptare po iu besojmë me sakrifica, me shpresë e besë, këtij Rendi të Ri Botëror, integrimeve e zhvillimeve euro-atlantike në BE e NATO, krijimit të Shqipërisë Etnike, Natyrale, të paktën në kufij vilajetor shqipfolës të 1912-tës.
“E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore”(2014), libri ma i ri i Hasan Selimit, si të thuash, është një ”Vepër e Horizontalitetit”. Natyrisht, e drejta ndërkombëtare publike si nocion, kodifikim, subjekt, etj., është një tërësi aktesh të pranuara me pëlqimin e Kombeve, të cilat aplikohen si burim i së drejtës për çdo shtet. Në kit’ rrafsh horizontal edhe Shqipëria Londineze ka vendin e rendin e vet, lidhjet, marrëdhëniet e dinamikat diplomatike, politike, juridike të saj me shtetet fqinjë e ato ballkanike, ato paneuropiane e ndërplanetare. Sigurisht, edhe bartja e traditës shqiptare e të drejtës ndërkombëtare publike, nga Antikiteti Ilir tek ky Rendi i Ri Botëror, ka ardhë ndër breza në rrafshin horizontal si prurje, si përvojë, si trashëgimi kombëtare, sadoqë ka pasë ndërprerje kohore të shpeshta, izolime, bllokime e kundërvënie të shumta prej vetes e nga të tjerët, memorie shtypshkrimore disi të pakët, etj. Patjetër, edhe trajtesa plotore e autorit Hasan Selimi në kit’ monografi shkencore shtrihet në rrafshin horizontal, si arritje e autorit, si përvojë e kohës.
2.Vepra “Antologji e Ëndrrës” (2013) më përngjan si një Traktat teologjik e filozofik, që autori ia vno në prehën kohës së sotme, ua jep në duar lexuesve të tij. Hasan Selimi ecën fort e mirë në këto dy shina. Duket timonier i zoti. Sa hyjnor edhe akademik. Vërtet nga shpirti e gjuha e tij shkruhet me njohje të thellë e kulturë të gjërë për Teologji e Filozofi, të cilat nuk janë krejt e njëjta gja, po e veçanta përgëzuese për autorin është fakti botëformues e librashkrues se nuk i sheh ato si dy të kundërta, si përjashtuese ndaj njëra-tjetrës. Ai me peshoren e studiuesit e çekiçin e drejtësisë, sheh ndërveprimet e ban analiza krahasuese mes mendimit shkencor filozofik e atij teologjik fetar.
Në krejt veprën “Antologji e Ëndrrës” besimtari me bekim e penë, Sheh Hasan Selimi – Njeri i Mirë, është – njëherash – sa i Mendimit dhe i Veprimit, pasi nga nektari i traditës e i kohës, nga shembujt e vetëvetes e të realitetit, del me përfundime të themelta, domethënëse, visare, që disa sish marrin dhe vlera e vulë kodike e aksiometrike. Qartë duket se ky autor meritor e vizionar ka plug e farë nga fryma e Kuranit, nga drita e Ehlibejtit, palcon nga genet e veta brezni mira, jep nga shenjtëritë e shejat e veta.
Vepra tjetër e Hasan Selimit “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” (2014) me fol troç është një “Manual” i vyer në tavolinën e punës për diplomatët, politikanët, ekspertë e studentë (pas)universitar të së drejtës ndërkombëtare publike.
Edhe ata që nuk e kanë kit’ lami si profesion apo pasion, po ta lexojnë kit’ monografi shkencore kanë përfitesa kulturore në dijenitë e tyre qytetare, pasi vet autori dorëshkrimor i saj është një personalitet shumëdimensional i kohës sonë, ka derdh e shkri’ aty dijeni e aftësi të mendjes e penës së tij.
Pra, njejtësisht e njëkohësisht, të dy e nderojnë lartësisht njëri-tjetrin: edhe autori veprën, edhe vepra autorin.

3.Kjo vepra e dytë e Hasan Selimit më përngjan edhe me një “Autostradë” shqiptare, mbarëkombëtare e ndërkombëtare. Sigurisht, në kilometrat e horizontin e saj është E Drejta Ndërkombëtare Publike. Specialistët në zbatim projekti një fragmenti rruge në ndërtim i thonë “loti” ndërtues. Kësisoj edhe kjo vepër shkencore e tij ka segmentin e vet vendor e kohor. Ka energjitë e rrezatimet e veta. Patjetër, si për Autostradën Durrës-Prishtinë e ma andej, kemi nevojë edhe për një “Autostradë” të tillë me vepra si kjo e Hasan Selimit, pasi të tilla vepra i kemi të pakta në skedat shqip të bibliotekave me libra në Tiranë, Prishtinë apo Shkup. Duhen sa ma shumë libra të tillë në Autostradën e Dijes e të Kohës që të krijojmë bibliotekë të veçantë me to në korpusin bibliotekar kombëtar.
Në kit’ soj veprash për të drejtën ndërkombëtare publike kemi kryesisht disa libra universitar nga disa titullar, me tituj e grada shkencore, që i kanë shkrue ato germë pas gërme e vit pas viti për t’i pasë në katedra e auditore, si pjesë medalionare të detyrës, profesionit e rrogës. Krejt ndryshe ngjet me Hasan Selimin. Ai e ka shkrue kit’ monografi shkencore si Atdhetar Kombëtar, si Qytetar i Lirë, në Kohën e Lirë, me Vullnet të Lirë. Po jo me Kosto të Lirë.
Doktoranti jurist, teolog, studiues, Hasan Selimi nga Kasajt e Tropojës e me banim familjar në afri të Unazës së vjetër të Tiranës, prej dekadash punon gjyqtar me togun e zi e faqe të bardhë në Shkodër, kryelartë i udhës edhe në vitin e vështirë ’97. Ndoshta shteti ende ka mendësi se ka lind për të punue vetëm në kit’ kryeqytet të lashtë e të ri të Veriut Shqiptar të coptuem më 1913.
Kulla e Hasan Selimit në Kasaj të Tropojës në brezni janë të mendjes e të pushkës, si meshkujt edhe femnat, dhe i kanë lanë emën e vend vetes në rranjët e trollit, të fisit të Shipshanit e Gashit, të Malësisë së Gjakovës e Rrafshit të Dukagjinit dhe në ditët e shekujt e kombit. Edhe farefisnia i kanë lisnue dinjitar. Në memorien e historisë kombëtare kanë dëshmorë e martirë të kombit që kanë dhanë jetën në Plavë-Guci e deri në Sanxhak.
Në familjen e Hasan Selimit të gjithë janë (pas)universitar. Një shtëpi intelektuale. E shoqja e tij në rreth katër dekada, Fahrija, është mësuese. Tre fëmijët e tij me emra epik, lisa rrënjas të trollit të vet, Tanusha, doktorre e shkencave, avokate me kërkesa e mbingarkesë pune, dy djemtë mastër të shkencave, Kushtrimi e Kreshniku, kanë krye juridikun, ndonjani edhe fakultet të dytë. Kështu, siç duket, ata janë një “dekanat” më vete e hierarkia nuk ka mëdyshje: dekan i pavotueshëm është Hasan Selimi.
Përndryshe, Hasan Selimaj, ky studiues shumëdimensional, në ditët e sotme e në hapësira etnike shqiptare, në simbolikë e tue ia sydrit’ kaçikin, tue ia njoft udhët e jetës si dhe dy veprat e tij të botuara “Antologjia e Ëndrrës’ dhe “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” e ato në dorëshkrim, mund të themi se është një nga “kryepleqtë” e fjalës juridike, filozofike, teologjike, diplomatike.
4.Sheh Hasan Selimi kur shkruan “Antologji e Ëndrrës” në gjithçka e për gjithçka i beson Vehtes, e nis nga Vetëvetja. Kjo duket genetike, e brezave të vet, e trollit të tij. Ndaj burimon me kaq forcë magjike, dlirësi hyjnore, peshë realiteti në faqe e rradhë të veprës së tij të vyer.
Ai e ka vendos mrekullisht e mjeshtërisht në qendër të veprës së vet Njeriun. E ky Njeri është Krijesë e dashur e Zotit, që ia dha shpirtin si shkëndi e dritës së vet. Ky Njeri jeton brenda lirisë së Zotit, me dashurinë për Zotin, në hapësira gjeo-historike e (anti)demokratike të kohës. Nuk është as “Njeriu i Ri” ideologjik. Po as skllav modern i Kapitalit. Në kit’ vepër mirfilli teologo-filozofike Hasan Selimi e ka kryefjalë Njeriun e Lirë, me të gjitha Dimensionet e Njeriut të Lirë. Natyrisht edhe me të gjithë kompleksitetin, diversitetin, kontraversitetin e dinamikën e Njeriut të Sodit e të Kohës së Sodit.
Dimensionet jetësore të Hasan Selimit si besimtar i lartë e jurist i shquar e bajnë ta këndvështrojnë Njeriun në epiqendër e brenda parimeve të shenjta e ato juridike. Ai është krejt natyral e aspak artificial. Sa hyjnor edhe jetësor. Si në veprën e tij edhe në profesionin e detyrën e tij, në besimtarinë e jetën e tij.
Prof. Dr. Lisen Bashkurti, ambasador, president i Akademisë Diplomatike Shqiptare, në parathanien e tij “Një jetë me nder, vlerë, besim e dituri”, botuar tek vepra e Hasan Selimit “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” (2014) kumton: “Ajo që përputhet tek të gjithë opinionet për Hasan Selimin është një fakt, që do të thoja unik për një gjyqtar, por shumë i dëshiruar për drejtësinë shqiptare. Hasan Selimi e sheh njeriun në kompleksitet. Ai gjykon fillimisht njeriun e pastaj çështjen e tij. Ai zbërthen psikologjinë, rastet, rrethanat, kushtet, mjediset, trashëgiminë, sfidat, hallet, shkaqet – e pastaj vesh togun e zi të gjyqtarit për të dhënë vendimin. Për Hasan Selimin, kodet, proçedurat, ekspertët, prokurorët, avokatët, të pandehurit ose persoant përpara drejtësisë – janë qënie që gëzojnë trajtimin më të arsyeshëm,më të drejtë e më të dobishëm për to, për familjet e tyre e për mbarë shoqërinë. Është rast unik në përvojën time të njoh një gjyqtar të tillë” (f.23).
Kjo detyra e profesioni i juristit të mbrrimë i ka ndihmue mjaft e mirë studiuesit të themeltë e të vlertë, Hasan Selimi, për me e shkrojt artnisht veprën e tij shkencore me 252 faqe me vështrime, analiza e konkluzione shkencore për të Drejtën Ndërkombëtare Publike.
5.Dy veprat e Hasan Selimit në të djeshmen e afërt do të ishin “mollë e ndaluar” apo “lule mos e prek”. Si traktati filozofiko-teologjik “Antalogjia e Ëndrrës” (2013) edhe “manuali” diplomatik, historik, juridik, kulturor “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” (2014).
Dje, feja ishte e ndaluar zyrtarisht, deri në përndjekje ideo-politike, në dënime publike e juridike. E kemi përjetue ne brezat e ’67-tës kit’ ikuizicion komunist. E, megjithatë feja jetonte në shpirtin, ritet e ëndrrat e besimtarëve të saj të shumtë. Ishte e mbetet paradoks i madh i globit që në kombin shqiptar që Shën Konstandini i Madh i Nishit të Dardanisë e shpalli Krishtërimin Fe Zyrtare për botën e derisotme. Asokohe nuk mund të konceptohej që Sheh Hasan Selimi të botonte një vepër të tillë si “Antologjia e Ëndrrës”.
Dje, E Drejta Ndërkombëtare dhe Marrëdhaniet Ndërkombëtare ishin privilegj i njerëzve të përzgjedhur nga kriteret e klasa politike e shtetit monist ma të izoluar të botës. Ata që merreshin me këto disiplina madhore të diplomacisë shqiptare i kishin apo i trajtonin këto si “pronë” e tyre. Aq ma keq. Ishin “tabu” për të tjerët. Kjo politikë me të tilla praktika na ka pru tek e keqja e sotme që në kit’ fushë, në këto disiplina, të kemi vepra të pakta. Boshllek të madh. Asokohe studiuesi me dimensione akademike, Hasan Selimi, nuk mund ta botonte një vepër të tillë shkencore si kjo: “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore”, pasi këto ishin atribut e kontribut i njerëzve të caktuar nga shteti i kohës e jo nga të tjerët me vullnet të lirë. Kjo nuk do të ishte e mundur as nga një personalitet shumdimensional si Hasan Selimi një jurist doktorant në Gjykatën e Shkodrës, një Sheh ehlibejt me bekim e gradë në Gjakovë përtej Qafës së Morinës krye kullës së tij, një qytetar i Tropojës, i Shkodrës, i Tiranës, i Gjakovës; një njeri i pushkës në traditë e i penës me meritë. As nga Hasan Selimi me vlera e visare, me emër të mirë në kohna të vështira.
Me dy veprat e tij Hasan Selimi i ka thye muret e izolimit. Ndokush mund të thotë se kjo u tejkalue në vitet ’90. Jo. Këto mure thyhen çdo ditë, çdo vit, në çdo dekadë e çdo shekull. Muri i izolimit të diktaturës së djeshme ishte tejet i madh, ndaj duhet kohë e luftë e madhe me e thye atë njëherë e mirë, përgjithmonë. Diku, në mes fjalëve urtake e bekimore të Papa Franceskut në 21 shtatorin 2014, kuptimova mesazhin e Tij: të ruhemi nga diktaturat e reja. E ka të drejtë. Diktaturat e reja krijojnë mure të rinj të izolimit nga brenda. Dalja nga diktatura të vjetra të zeza apo të kuqe e rënia në diktatura të bardha ose të pafytyra, formësojnë e formatojnë “mure” brenda nesh. Mure mes shtetarëve e popullit, mes krahinave e vllaznive dhe familjeve, etj. Mure me fqinjtë, me Europën, me botën.
I ndritshmi me mendje e penë, Hasan Selimi, ngrihet përditë mbi muret e izolimit të djeshmes e të sotmes. Mbi muret e izolimit nga jashtë e nga brenda. Me muret që na i ngrejnë të Tjerët e me muret që ia ngrejmë Vetes. I thyen ato. Nëse me veprën e dytë “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” e thyen murin e izolimit nga jashtë, me veprën e parë “Antologjia e Ëndrrës” i thyen muret e izlimit nga brenda.
Thyerja e mureve kërkon mjeshtri, muskuj, dije, djersë. Edhe muret e djehit me hekurnajë. Edhe muret e sodit me betonime. Edhe muret e djehit me klone. Edhe muret e sodit me klonime. Duket se Hasan Selimi ka shpirt e forcë me u ngrit mbi muret, me i thye ato, brenda Vetes e tek të Tjerët, nga Jashtë e nga Brenda. Kjo duket edhe tek dy veprat e tij që kanë shumçka: Jetë. Dinamikë. Dimensione. Hapësira. Lartësi. Shembullime.
Këto janë shenja të mirë në veprat e tij, në jetën e tij.
6.Vepra studimore “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” i hap udhë studiuesit doktorant Hasan Selimi të jetë pjesë e botës akademike, pasi në rradhë e faqe të saj shohim stilin akademik të autorit jurist kariere, ndjejmë frymën akademike në trajtesa shumëdisiplinore, në sjelljet e përcjelljet e fakteve e argumenteve; në analiza të ngulta e të thukta përmes klasifikimit, seleksionimit, krahasimit; mbrritja në konkluzione, vështrime me prognozë e vizione kombëtare shqiptare, bashkohore euro-atlantike, globale.
Zotësi dinjitare tregon studiuesi Hasan Selimi teksa rrok me vështrim e analizë rrënjë e degë edhe diplomacinë, edhe të drejtën ndërkombëtare publike, edhe gjithato zhvillime të sotme bashkëkohore si tek kapitulli VI “Rendi i Ri Botëror dhe reforma juridike e OKB-së” (f. 193-238), etj.
Natyrisht, E Drejta Ndërkombëtare dhe Marrëdhaniet Ndërkombëtare janë “bakllava” e Diplomacisë që na shfaqet e vjen para syve e në terren praktik politik e jetësor. As njana e as tjetra nga këto dy disiplina nuk janë vet “bakllava”, po elementë të gatimit të saj.
Hasan Selimi, edhe në kit’ veprën e fundit, i ruan graniturat përbërëse, gramaturat lëndore, temperaturat mjedisore e kohore, tue e pjekë “bakllavën” pa u djegë në duart e magjes së tij – laborato dhe me pasë hijeshi e shije në tavolinën e punës të të interesuarve dhe në biblioteka vetjake e publike (ndër)kombtare.
Kjo është meritë e tij: e pastër, e paqtë, e pëlqyeshme. Duket se autori ka intelekt genetik, natyror, hyjnor. Po ka edhe dorë për mirë. Ka edhe dorë akademike.
Shyqyr që nuk ka hyrë në thelluta të mëdha të Drejtës Ndërkombëtare e të Marrëdhanieve Ndërkombëtare, se ndoshta hala nuk do të kishte ardhë drejt nesh me kit’ vepër shkencore, e cila gjatë shpalimit na merr me vete në autostradë pa na lanë e fut në xhepa të saj. Hasan Selimi mirëflet për Traditën Ilire, për Lindjen e Afërt e të Mesme dhe Kinë e Indi deri tek Rendi i Ri Botëror dhe tek OKB e sodit, tek Karta e Kombeve të bashkuara e reforma të nevojshme e të pritshme të saj.

7-Një tjetër meritë e Hasan Selimit në kit’ vepër shkencore ka të bajnë me faktin se E Drejta Ndërkombëtare dhe Marrëdhaniet Ndërkombëtare i këndvështron, hulumton, trajton, prognozon, konkludon në lidhje me zhvillime të sotme botërore, me vet dinamikat diplomatike e politike në terrenin panshqiptar e global.
E Drejta Ndërkombëtare dhe Marrëdhaniet Ndërkombëtare në kit’ vepër të Hasan Selimit më përngjasojnë disi edhe ndryshe: si “dy barrë” të ngarkesës të një kali në rrugëtim, ndërsa zhvillimet botërore si “frerët” e këtij kali. Barrët nuk duhet me i marrë ana kah kurrnjani krah. Edhe frenat duhet me dijt me i mbajt fort e mirë.
Autori i veprës shkencore “E Drejta Ndërkombëtare Publike dhe e Ardhmja Botërore” është një kalorës i mirë, i zoti, i pakthyeshëm, i pathyeshëm. Kali i rrinë mirë Atij. Ai është një ndër kalorësit e kohës tonë. Ai kalëron qyshse ka mësue me ecë në kambë në Kasaj të Shipshanit të Malësisë së Gjakovës… Ai kalëron me kalin e tij. Në korsinë e tij. Në hisen e diellit të vet. Me shenjat e shenjtëritë e veta. Me frymën e vet të trollit, besimit, veprimit. Me veprat e veta.
Hasan Selimi në hapat, frymën, dritën, udhët, në veprat e tij…do’ me i përnga’ përditë e përjetë vetëm një njeriu në kit’ botë e tokë: Hasan Selimit. Në kuptimin hyjnor e njerëzor, ideal e real ky punon e jeton që Hasan Selimi të jetë e mbetet Hasan Selimi. E ky njeri i mbrrimë po ia mbrri’ të jetë i tillë. Shenja të mira të profilit të tij, të formatit të tij, janë edhe këto dy vepra të tij në dy vitet e fundit.

Ne Foto:Djegia e Flamurit te NATO-s ne Beograd/
Shkruan:Ramiz LUSHAJ/
1.Shqipëri-Serbi, sipas dy përçaktimeve profetike nga dr. Sali Berisha në pasditen e djeshme në fb, do të ishte një “ndeshje e historisë” dhe “ndeshje e ndeshjeve”. Një parashikim gjenial i një burrshtetasi. Sigurisht, ia tejkalonte edhe çdo skedine asosh të llotove, çdo komentatori sportiv.
Kjo ishte ndeshja e parë në histori në mes Shqipërisë Etnike e Serbisë së mbetur nga shpërbërja e Jugosllavisë së Tretë të Millosheviçit.
Një ndeshje e shumëfishtë.
Një ndeshje që bani histori…
2.Në kit’ ndeshje futbolli të pazakontë Serbi-Shqipëri ndodhi hyjnisht që Topi në fushë u kthye në Glob me Hartën e Shqipërisë Etnike, Natyrale, të Vërtetë.
Shqipja e Shqiptarëve i ka krahët e hapur. Në simbolikë është krahapur. Ndaj fluturoi kaq madhnisht pas Krujës e Vlorës në zemër të Beogradit, ish tokë etnike ilire e pushtuar e aneksuar nga serbët.
Edhe serbët kanë në flamurin e tyre shqiponjën. Po a e keni parë si është ajo?! Në simbolikë është me kthetra të mbyllura, gati për t’i ngul në toka shqiptare, mbi jetët shqiptare. Ajo nuk e harroi zakonin e vet të vjetër as në ndeshjen Shqipëri-Serbi.
Serbët, masmediat e tyre, kit’ ndeshje e çilësuan si “ndeshje e dy shqiponjave”(!) Po kjo shqiponja serbe është e huajtur nga shqiptarët e Pirros së Epirit, të Skënderbeut të Kastriotëve. Disi e tjetërsuar prej tyre.
Etimologjia e emrit shqiptar vjen nga vet fjala Shqipe. Po serbët? Krejt ndryshe. Perandori bizantin Konstandin Porfirogjeneti ka pas’ thanë atëherit: “Në gjuhën byzantine serbët quhen skllevër e në gjuhën e popullit quhen servilë”. Po a mundet serbi skllav i lidhur me pranga të urrejtjes mesjetare kundërshqiptare, serbi servil i përjetshëm i Moskës, të fluturojë mbi akujt e Luftës së Ftohtë e përtej Perdes së Hekurt, në klimën e Rendit të Ri Botëror, në oksigjenin euroatlantik, në marrëdhanie fqinjësie të mirë me shqiptarët etnik në Ballkan?! Jo. Serbët ardhaçak në Ballkan, si popull sllav u përkrahën nga të mëdhenjtë e kohnave për të ngrit shtetin e Serbisë e të tjerët në rajon dhe koha ka me e dëshmue se nuk janë aq të fortë për “Ndeshje mes dy shqiponjave”. Koha iu rezervoi sfidën panshqiptare: 14 Tetorin 2014.
3.Në kit’ ndeshje Serbi-Shqipëri nuk kishte asnjë “Merkel” shqiptar në tribunën e lidërve! As nga Shqipëria, as nga Kosova. Ata ishin në Tiranë e Prishtinë, në Vjenë e Amerikë. Kudo. Vetëm në Beograd jo. Ndoshta kjo ishte e vështirë.
Po pse të ndodhin kjo tjetra: një pjesë e klasës politike, një suitë e saj në pushtet, nuk fluturoi lart po u zvarrit poshtë. Mozomakeq. E lanë Kombëtaren me shkue në Beograd me fanellat “Digitalb” e jo me emrin e madh shqiptar “ALBANIA”. Ruajna Zot! Nuk dua ta besoj atë që po thuhet edhe zyrtarisht e publikisht: ky ishte një nga ato parakushtet për vizitën e pritshme të kryeministrit të Shqipërisë Londineze në Serbinë që don të krijojnë Jugosllavinë e Katërt (!)
Kjo që po iu kallxoj tashti më bind ma tepër për përulësinë e parë bio-politike. Ndryshe: paultësinë e sipër thanune. Dje, pikërisht dje, pak orë para ndeshjes Serbi-Shqipëri e lëshoi një “bombë” tymnajë e turpnajë klanpolitika në pushtet, në Tiranën zyrtare. Jo rastësisht u përzgjodh kjo ditë e bekuar për të sulmue Udhën e Kombit – Autostradën Durrës-Prishtinë, që e lidh shumëfish kombin shqiptar. Dhe sulmohet me të pavërteta, me sajesa, me dizinformime publike. Si edhe të tjera herë në motet 2008 e 2009. Të njëjtët njerëz. Të njejtat kulisa klanpolitike.Mazhorança don me sulmue kësisoj Opozitën e sotme, (i)ndirekt lidershipin e saj të djathtë. Edhe sikur këto rrena rrangalle të ishin të vërteta a nuk mujtën me prit edhe një ditë të nesërme apo të pasnesërme. Sado shtatanik të jenë njerëzit java i ka shtatë ditë.
Veçse po due me i thanë këtij ministrit të finançave të mazhorancës së majtë: Shkëlqim, errësimi yt i sorrtë e horror me të tilla veprime e kësofarë vepre nuk mundet me ia hjek sadopak shkëlqimin e fitores historike të Shqipeve më 14 tetor 2014 në Beograd.
Çdokush, si klanpolitikë apo suitë politike, nuk duhet me ua prek shenjtërinë ditëve të tilla të bekuara. Kit’ po se pati “vëth në vesh” do të vijnë një ditë e shpejtë e do ta kenë “pas veshit”. Kjo në kuptimin e përballtë të gjërave tek kutia e votimit dhe oda e kuvende: do të marrin ndëshkimin e Historisë, Demokraçisë, Shqiptarisë.
Si shumkush, sit ë gjithë, e (ri)lexova në fb e ndigjova në televizione, një urim të veçantë të liderit të demokratëve, Lulzim Basha. I shkurt, veç dy fjalë: Përpara Shqipe. Një mesazh i madh, me domethanie të madhe. Natyrisht për ata që kanë veshë për të dëgjuar apo dëgjue këmbanat e këtyre dy fjalëve po bien edhe në Tiranë, edhe në Prishtinë…Kudo.
4.Diçka tjetër po due me thanë: Ndeshja Shqipëri-Serbi ende vazhdon…Mos ta harrojmë fitoren se nganjiherë po bahena me kujtesë të shkurtër e po na vijnë humbjet. S’po di pse e kahit na ka mbet ky zakon i dreqit.
Ne, shqiptaria kombëtare, dje tanë ditën e tanë natën kena ba Epos. Të gjitha i thamë. Gjithçka thamë. Gjithqysh thamë. Mirë bamë. Ky Epos na ka mbajt në kambë si Komb e na duhet prapë e prapë. Leni ç’ka thonë të tjerët: folklorizëm..e ku po di unë. Sigurisht dje me ditë e me natë kena shkrue një datë në histori, në mbajemendjen kombëtare shqiptare.
Sot është një Ditë e re. Edhe nesër e pasnesër një ditë tjetër. Shqiptaria atje në Beograd bani të veten. Çka duhet me ba ne, krejt Kombi Shqiptar, për Etnosin tonë, sepse jemi të ndamun në gjashtë shtete ballkanike: Shqipëri Londineze, Kosovë dardane, Mali i Zi, Maqedoni, Serbi e Greqi. Ai Flamur me Hartën e Shqipërisë Etnike nuk flutoroi kot mbi Beograd. I ka ardhë Ora Shqiptarisë…
Përndryshe, prej Sodit, edhe klasa politike në shtetet shqiptare e trevat shqiptare në Ballkan duhet ta dijnë se veç dje tanë ditën e tanë natën e kishim festë me sirena makinash e me fjalathanie e foto në Façebook. Tashti klasa politike shqiptare duhet me iu ra vet “sirenave” atje ku janë halle e ardhmëri shqiptare kombëtare. Po edhe me hy’ në “tokën e bukës” pa deklarata me të vu’ në gjumë e pa dizinformime me të lanë pa gjumë. Këto i shkojshin ma për shtat sistemit të djeshëm euro-lindor. Populli i ka votue qeveritë me i qeverisë e jo me telendis, me i lodh nga progresi i kërkesave përtej elementares, me u ushqye me vitamina të bollekut e jot ë farmaçisë. Nuk i duhen popullit vetëm liritë e Mendimit e të Besimit e të Veprimit Ekonomik, po edhe Liria e Sigurisë Ekonomike, Liria nga Frika e Shtetit…
Ndoshta është rasti i rrallë me dëshmue një qëndrueshmëri të lartë përballje për gjithçka ndodhi më 14 tetor 2014 në Beograd, jo vetëm nga politikanët e Fronit e të Ballkonit, po edhe nga Shoqëria Çivile Shqiptare në Ballkan e në diasporat shqiptare në botë. Kësaj here, si rrallë herë apo shpesh herë, duhet të jetë tekefundja një mal me deklarata publike, zyrtare, kombëtare.
Beogradi e ka domethanien e emrit: Qytet i Bardhë. Si ngahera në Histori, edhe kësaj dite, më 14 tetor 2014 në ndeshjen Serbi-Shqipëri i ritregoi botës Faqen e saj të Zezë. Pse jo, edhe prej djehit e sodit, klasa politike shqiptare në Ballkan e kudo në Botë duhet të dëshmojnë vetëveten, të jenë më Faqebardhë.
5.Serbët, qyshse në hershmëni e kanë pasë një zakon të vetin. Kur serbi e takonte serbin në tokat shqiptare të pushtuara e aneksuara e dvetshin njani-tjetrin: “Sa shqiptarë kie sundue”. E tye u rrok bashkë e rroknue fjalët serbët (sllavët) thanshin edhe ndryshe: “Sa krena shqiptarësh kie pre…”. Pra, serbët e Serbisë, Sllavët e Jugut, krajlitë e republikat sllave federale e të ndame, i shihnin e trajtonin shqiptarët sikur t’i kishin skllavë…Donin t’ua shkurtonin jetët e të ardhmen. Kjo ishte mendësi e praktikë sllave mesjetare. Edhe sot, në shek. XXI, shqiptarët e Luginës së Preshevës nën Serbi apo shqiptarët e viseve shqiptare të mbetura nën Malin e Zi e në Maqedoni përballen me neokolonializmin e vjetër e të ri sllav bash në zemër të Europës.
Ndryshe, krejt ndryshe, ne – shqiptarët kemi pasë një thanie të lashtë sa toka iliro-arbnore-shqiptare: Tungjatjeta ! Shqip e Shqiptarisht, kujdo, edhe sllavëve, iu kemi dhanë urimin tonë tradiçional me domethanien: “T’u zgjatë jeta” apo “Paç jetën e gjatë”. Kjo, se ne jemi me kulturë perëndimore, kemi rrezatue në shekuj kulturë, besë, miqësi me fqinjët. Edhe para Krishtit e Muhametit. Edhe para se të vinin Sllavët e Jugut në Ballkan. Edhe para e pas Beogradit të 14 tetorit 2014. Flamuri i Shqipeve kurrë nuk ka pri në luftna mësymëse ndaj të tjerëve, përtej trojeve të veta etnike. Po askush mbi tokë e në kit botë nuk ka mujt me ia ndal fluturimin Shqipes në Flamurin tonë Kombëtar, bashkë me Flamurin tonë Kombëtar, bashkë me Hartën e Shqipërisë Etnike, Natyrale, të Vërtetë, në të sotmen e të nesërmen kombëtare shqiptare.
Tungjatjeta, Serbi! Shqipet dinë të fluturojnë pa mujt me i ndal ndokush flutuimet e hapësirat! Ka ardh Ora e Shqypnisë…!
Sigurisht, Shqipja fluturoi edhe mbi Beograd, kryeqytetin e Serbisë, bashkë me Hartën e Trojeve Tona Etnike në Ballkan. E ngritën lart Shqiptarët kit’ Shqipe dhe po Shqipet e Kombëtares Shqiptare të Futbollit e mbrojtën Shqipen e Tyre, kit’ Simbol Kombëtar. U ngrit e u mbrojt me shpirt atdhetar shqiptar…
6.Sot, në kit’ mëngjez me gëzim të dielltë, m’u kujtue i madhi e i miri Sulejman Krasniqi, “Balzaku Shqiptar”, që po t’ia kishte mbrri kësaj dite të 14 tetorit 2014 kishte me fluturue prej lumturimit.
Kush ia ka germa kqyr horizontalisht veprën madhore “Dardanët” (1985) është mirë me ia mësue edhe një histori tipike mesjetare e sllavo-komuniste. Në faqet 32-33 të romanit të tij, tue iu referue historianit e perandorit bizantin Porfirogjeneti, që i quante në etimologji serbët si skllavë e servilë e trajtoi bukur fort kit’ çështje, dukuri, realitet. Ia ndalën veprën. O Zot, me ia çue për karton. Deshtën me i “djeg” veprën e autorin, qytetar i lindur i Kosovës e qytetar i rritur i Shqipërisë. U gjet zgjidhja. Romanit iu hoqën ato dy faqe ku flitej keq për serbët…(!) dhe doli në dritë për tek lexuesit shqiptar deri në Johanesburg të Afrikës së Jugut e do të hynte edhe në Bibliotekën e Kongresit Amerikan.
Shpesh herë gjatë historisë së gjatë ia kena shkurtue punët vedit, vendit, kombit tonë, tue i “ruejt” serbët, Sllavët e Jugut, për mos me i sharë edhe kur na kanë ba keq pambarimisht e përditë deri edhe së fundit më 14 tetor 2014 në Beograd. Eh, i kena “ruajt” për hatër të fqinjësisë, pushtetit politik, frikës autoçensurë se po na akuzojnë të tjerët, tutelës e tullatjeve nga Të Mëdhenjtë e kohnave 1878, 1913, 1919… Po tashti për ne – Shqiptarët, ka lind dielli andej kah perëndon. Jemi historikisht Perëndim, të Perëndimit. Tashti, në kapërcyell të Mijëvjeçarit të Tretë, ka riardh Ora e Shqypnisë…tek Flamuri Kombëtar Shqiptar, tek Shqipet në fole të Shqipeve.
Duket se pas 14 tetorit 2014 nuk ka me nga e me u nga kësisoj. Vet Papa Françesku I, e tha me gojë gjatë Vizitës së Tij Apostolike në Tiranë: “Shqiponja nuk e harron folenë kur fluturon lart. Shkoni fluturoni lart…” E bash njikështu ndodhi. Si në fjalët bekim e bagtim të Atit të Shenjtë. Si e kanë traditë shqiptarët. Krejt Shqiptarisht.
Tiranë, 15 tetor 2014

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Po fijat bora me të ftohtë si në Dhjetor ’90. As në kit’ 25 vjetor vjeshtak të Rënies së Murit të Berlinit nuk janë shkrirë akujt e Luftës së Ftohtë. Po vjen mot i keq. Perdja e Hekurt po kërkon rulin e vet. Sa ma shpejt?!…
Papa Françesku e dha gjatë tetorit 2014 sinjalin përseritës e pa terma ndërmjetës: Lufta e Tretë Botërore ka nisur…! Ka me na prek. Jo si me 7 prill ’39 me qëndresë në vetmi, po në bashkari me të tjerët. Jena në NATO. Shyqyr Zotit!
Në Beograd, në ndeshjen e futbollit Serbi-Shqipëri, u dogj Flamuri i NATO-s. Flamuri Ynë. E dogjën serbët në stadium ku ishte edhe kryeministri i Serbisë aty. Nuk ishte rastësi. Jo. Ishte demonstrim force, urrejte, luftënxitje.
14 tetori 2014 në Beograd nuk ishte një ndeshje futbolli për Eleminatoret e Francë 2016, po një demonstrim force, urrejte, luftënxitje për Luftën e Tretë Botërore.
Ata kujtojnë se janë në atmosferën e Luftës së Parë Ballkanike, të nisur në Tetor 1912 kundër Shqipërisë që po kërkonte Pavarësinë e saj, një shtet sovran. Ata i kanë kapur ethet e luftës së pritshme. Serbët e duan Luftën e Tretë. Shqipërinë e Kosovën i kanë në shenjestër të parët…
2.Bota nuk duhet të harrojnë vizitën e Sulltan Mehmed Rashid V në Kosovë në qershorin e vitit 1911 që po vinte nga Stambolli në vendin e Betejës së Fushë-Kosovës (1389). Pa hy’ shumë në histori, Perandoria Otomane e Lindjes në bashkëpornësi edhe të Perëndimit, e kapur nga Rusët, e lidhur me Serbët e Malazezët, po donte me e mbajt ma fort Perandorinë Otomane deri në katër vilajetet shqiptare, edhe pas ngritjes së Flamurit të Skenderbeut me 6 prill 1911 në kala të Deçiçit nga Dedë Gjo’ Luli me hotjanë e Malësinë e Madhe.
Pak’kush e din’ se si iku Putini – diplomati funksionar, sigurimsi rus, nga ambasada Ruse në RDGJ kur ra Muri i Berlinit më 1989. Po shumkush e kupton se pse erdhi Putini në Beograd më 16 tetor 2014 pikërisht në 70 vjetorin e çlirimit të Beogradit, në 25 vjetorin e Murit të Berlinit, dy ditë pas ndeshjes Serbi-Shqipëri (!)
Sulltani Otoman Rashid V me vizitën e vitit 1911-tës kërkonte me pas një “mur” kufi me mbretëritë e Serbisë e të Malit të Zi. Edhe Sulltan Putini i Parë i Rusisë po lyp “mure” të rinj në Beograd. Po don me e tërhjek Serbinë drejt Moskës, larg Nato-s e BE.. Serbia po don me e ripërserit Jugosllavinë e Parë ose të Dytë. Ajo nuk don me ndejt as Jugosllavi e Tretë si në kohën e Millosheviçit. As në kufijtë e një republikë serbe, të shettit të sotëm serb?!
Presidenti serb, Nikoliç, një ditës pas ndeshjes Serbi-Shqipëri në Beograd dhe një ditë para ardhjes së Putinit në Beograd, doli me deklaraten publike:”Pas vrasjes së krijimit të miqësisë midis Serbisë dhe Shqipërisë, është e qartë se Shqipërisë do t’i duhen dekada, ose edhe shekuj të bëhet një vend normal, pa urrejtje ndaj serbëve”.
Kjo deklaratë ishte vazhdimësi e platformave serbe kundërshqiptare dhe mesazh për Putinin. Një rrenë e mëdhe pasi realiteti ishte ndryshe, terror banë vet serbët në stadium e jashtë tij. Ishte presion edhe ndaj UEFA-s e mikut të tyre të mirë, Platinit të keq.

3.
Me gjykimin e padrejtë ndaj Shqipërisë UEFA mund të jetë gjithçka po jo një Ligë Europiane e Futbollit. Ajo nuk e paska selinë në Beograd.
Bota nuk duhet të harrojnë se Serbëve në Sarajevë, në 100 vjetorin e Luftës së Parë Botërore, 28 qershor 2014, banë festime madhështore. Foli edhe vet Milorad Dodik, president i Republikës Srpska, përuruan statujën e serbit Gavrillo Princip, vrasësit të Arkidukës austriak Franz Ferdinand në Sarajevë. Kur një aktor i veshur si Princip qëlloi dy herë në ajër, serbët i quajtën sikur u qëlluan NATO dhe BE.

Serbia e donte për shovinizmin e saj ndeshjen Serbi-Shqipëri për ta ngrit ma lart nacionalizmin shoven serb ndaj shqiptarëve në Ballkan. Ndaj një pankartë e quajtën Flamur Kombëtar Shqiptar (!) kur Kushtetuta e Shqipërisë, si e çdo vendi tjetër, e përcakton saktë Flamurin tonë zyrtar, me të gjithë elementët e tij. Sigurisht nuk ishte ai në Beograd. Ata u ndalën tejet gjatë ndaj një harte të Shqipërisë Etnike, Natyrale, Reale, ndërkohë që jo vetëm Luginën e Preshevës (Kosova Lindore), po edhe Sanxhakun – Tregu i Ri janë territore shqiptare, ashtu sikurse edhe territore të tjera shqiptare nën Malin e Zi e Maqedoni. Serbët duan ta ringrejnë “Serbinë e Madhe”, si gjithnjë me territore shqiptare. Ata ia kanë nis këto dy vite me synimin për të ringrit “Jugosllavinë e Katërt” me Federatën G-6, një “Komonuelth Ballkanik” nën Serbi.
Zakonisht sporti i ikë politikës dhe politika e ndjek sportin. Po, kësaj here, politika e oktapodue ndeshjen Serbi-Shqipëri në forma e mënyrat e saj ma të këqija, tue përfshi edhe UEFA-n e pavarur. Politika u ba top e topi u ba glob.
Serbia nuk luajti me Shqipërinë në stadiumin e Beogradit po në arenën globale demonstroi dicka apo shumçka nga “parathania” e Luftës së Tretë Botërore.
Në kit’ ndeshje nuk humbi Shqipëria. Ende nuk ka fitue as Serbia. As aleatët e saj. Me kit’ ndeshje po humb Europa euro-atlantike e jo vetëm ajo. Po humb UEFA (!). Po humbim të gjithë në të nesërmen tonë të përbashkët, në kit’ kohë e botë globale.
Pra, nuk humbëm ne, Shqipëria Natyrale 3 me 0, po Serbia e Madhe tregoi si 100 vjet ma parë me Princip se ende po lufton pa asnjë princip për të ardhë Lufta e Tretë Botërore?!
Ta ndalim shovinizmin serb e sllav, fashizmin e sotëm të Europës e botës!

Tiranë, 24 tetor 2014

Shkruan: Ramiz LUSHAJ/
1.Poeti Nikollë Ulndreaj e ban dhe gurin të këndojnë në vargje e libra të tij. Atje, në vendlindjen e tij, në Nikaj-Merturin e luginave, maleve e bjeshkëve të bukura, si e thotë vet kanga popullore “rritet lulja mbi gurë”. E, përndryshe, këto lule janë edhe poezitë e tij. Ato i lulojnë si kopsht e me rritë si mal poetik. Në tre libra poetik “Tinguj bjeshke” (2008), “Këmbanat e mallit” (2012), “Djepi i stinëve” (2012). Në të katërtin e rradhës për shtyp, të cilit ia ka pagëzue “Semafor”. E ka dhe të pestin në flesh… I ka tre mijë poezi në letra. Tre mijë letra i ka me poezi. Janë shumë a pak mos më dvetni, pasi ato janë krejt jeta e tij.
Koha ia ka shtue mbiemnin “Poet”. Nderim. Dhe jeta e tij është në to. Mirënjohje. Në to, në vepra e poezi të tij, ka diçka dhe nga jeta e jonë. E imja, e jotja, e atyne që do vijnë. Se poeti është universal. Nikollë Ulndreaj është “Poeti Ynë”.
2.Poezitë e Nikollë Ulndrejat kapin tematika nga ma të ndryshmet të historisë kombëtare e realitetit të sotëm panshqiptar dhe ato peshojnë fort randë, si gurët (shkambinjtë) e Nikaj-Mërturit, vendlindjes së tij, një nga ma të mirat e botës. Ato janë të bukura si gurët e kullës së tij Ulndreaj në Gjonpepaj. Ato kanë melodi si gurët e lumenjve të kthjelltë të Nikajve e të Merturit. Në poezitë e tij ka madhështi nga malet e gurta e të gjelbërta në vrri e bjeshkë të trollit të tij historik e turistik, epik e lirik.
Vet “Shkambi”, “gurët e gjallë”, na kujtojnë Jezu Krishtin, dritën e dielltë e vrellën e kaltërt, udhën hyjnore të Krishtërimit, që është “palca” e tokës e qiellit, e jetës mbi e nën tokë. Ky besim fetar i krishterë i të parëve tanë ilirë mbijetoi përbotnisht e madhnisht në Nikaj-Mërtur, në shpirtin e jetën e Nikollë Ulndreajt i fisit Nikaj, i degëzimit krasniqas, nikaj-merturas, tropojan. E gjeni dhe në poezitë e tij.
Kur e ndrita fjalën me Jezu Krishtin deshta me thanë se dhe Nikaj-Mërturi është për kohnat e Kombin Shqiptar një “Vend i Shenjtë: Për historinë e dy fiseve të tij, Nikaj e Mertur, në luftna me krajla gjithfarësh e gjithkahnash. Për Eposin e Kreshnikëve. Për bukuritë e tij. Për figurat e tij në letërsi e arte, në trimni e pleqni, në fe e folklor. Kudo. Gjithkund.
Një prej tyne është dhe Nikollë Ulndreaj, me poezitë e tij, me librat e tij të botuem e në dorëshkrim, me kontributet e tij letrare. Ai, me mat vlerat e tij, ka shembëllim lartësitë e vendlindjes së vet nikaj-mërturase. Ai ka takat me u mat me kohën. Ai ka vlera në udhecjen e tij poetike për me i mbet të ardhmes.

3.Nikaj-Mërturi, ky vend i bekuar, është Shkamb, si Jezu Krishti. Jetoi me Jezu Krishtin në shpirt, kulla e udhë. Jeton për Jezu Krishtin, me idealet e tij të shenjta, me shpresën e tij të madhe, të gjallë, të përjetshme. Të jetosh me e për Jezu Krishtin domethanë të jetosh shpirtërisht e realisht me e për vendin tand të lindës e rritës apo origjinës si për Nikaj-Mërturin e poetit Nikollë Ulndreaj, për të cilin po fjalaflasim sot, si për krejt Shqipërinë e Skënderbeut, si për Ulqinin e Shkupin, si për Prishtinën e Çamërinë, si për Plavë-Gucinë me Sanxhak e për Luginën e Preshevës.
Kur flas për gurët mos të kujtojnë ndokushi se Nikaj-Mërturi është si i thonë asaj shprehjes së kahmosit “Shkamb e gurë”. Jo. Ky vend ka lugina të bukura që i kanë mahnit udhëtarët e huaj. Ka lumenj aq të pastër sa ende nuk i kanë parë sytë e botës. Ka bjeshkë të atilla që të zgatin jetën. Ka pllaja aq të rralla si Currajt e Epërm që do ta linin pa gjumë edhe Bill Gajtes derisa me investimet e tij ta bante një fshat turistik për globin.
Nikaj-Mërturi, ky vend i mirë e me të mira, e ndërton jetën edhe mbi gurë. Po. Mbi gurët e Nikaj-Mërturit çelin lule, gurrojnë kroje, ndejet shqipja, jastekon çobani e poeti, ngrihen kulla, bahen diga drite…Gjithçka. Aty ku gjallon guri jeton edhe geni. Pra, në Nikaj-Mërturi gjallon jeta në shumëfishni, në çdo vit e stinë, në çdo trojenik e mërgimtar të atyhit.
Gjin Niklekaj, kryetari i sotëm i Shoqatës të Nikaj-Mërturit, vet i dyti – me bashkautor, vite ma herët, e ka botue një monografi për vendlindjen e tij, me titullin simbolik: “Përmbi shkamb e gurë, fiset Nikaj e Mertur”. Po, përmbi shkamb e gurë të Nikaj-Mërturit ngrihen dhe gjithato poezi në libra e dorëshkrim të poetit Nikollë Ulndreaj. Ato gjallojnë e lartnojnë. I sjell poeti. I duhen kohës, brezave.

4.Nikaj-Mërturi, kjo trevë e historisë e kulturës panshqiptare, të legjendave e realiteteve të mëdha, ban jetën e vet lis e degë, arë e mal, vrri e bjeshkë, tokë e qiell.
Aty bahet jeta e diellit dhe e zjarrit…
Aty bahet jeta e Orëve e Zanave, e Gjeto Basho Mujit me Ajkunën, e Gjergj Elez Alisë me plagë, e Lekë Dukagjinit, e Pjetër Spanit të Pultit…
Aty bahet jeta e lartësive rrënjase nikaj-mërturase, e lartësive të shumanshme: e bajraktarëve Tunxh Myftari e Deli Sokoli…,e Dom Ndoc Nikajt e At Pjetër Mëshkalla, Jusuf Gërvallës e Mark Krasniqit, Ndoc (Anton) Paplekajt, Atifete Jahjagës, Tinka Kurtit, Gëzim Nikajt e Kolë Susajt, Afrim Krasniqit, Ndue e Fran Ukcamës, Marash Hajatit e Murat Gecajt, Lush Susajt, Pjetër e Sokol Neçajt (babë e djalë), Filip Mëshit, trevllaznit –Dodë, Kolë e Sokol Progni, Pjetër Metës së Peraje, Gjin Ndrepepajt e Lush Përpalit, Esmeralda Mulajt, Gjin Niklekajt, Elisabeta Gjonpalit (Mis “Shqipëria” – 2000), Bardhyl Ukcamës, Gjon Neçajt, Jak Perpalit e Gjin Gjonpalit, Ndue Vatnikajt, Mark Palnikajt, Nikolin Përpalit, Agron e Ylli Prebibajt, Ndoc Qokajt…e dhjetra të tjerë.
Aty, në Nikaj-Mërtur, bahet dhe jeta e Nikollë Ulndreajt, djalit e poetit të trevës. Bahet jeta e librave të tij, prej nga i merr ma të shumtat e motiveve të poezive të tij…
E, poeti ynë Nikollë Ulndreaj flokëthinjur në kohëna po i lulon gurët, po i ban me këndue gurët, po i hijeshon gurët e vendlindjes me vargjet e tij të sotme e të nesërme. Edhe gurët e kombit. Ai që i ban me lulue e vrell gurët me vargje e libra, patjetër ka shpirt, ka fuqi shpirtërore me i rrit muret e kullës e të udhës së vet, të talentit të vet, me i kapërcye muret e kohës së vështirë. I tillë është edhe poeti Nikollë Ulndreaj i nikaj-mërturas, i Alpeve Shqiptare, i brigjeve të Drinit, i Tiranës – metropolit shqiptar, i Koloseut në Romë… Poet i mirë i kohës. Poet i trevës së vet, i kombit, i Botës.

5.Këta gurët e vendlindjes së tij të Nikaj-Mërturit e frymëzojnë që të bahet e mbetet Gjeto Basho Muja i vargut. Ai nuk ka nevojë për qumshtin e Zanave. I ka gurët e vendlindjes muzë, poezi, forcë, lartësi. Të tilla i ka dhe poezitë. Te dyja të lidhuna ndërveti.
Guri ka simbolikën e metaforen e vet në gjithato poezi të tij të botueme në libra, gazeta letre e ato elektronike. Guri rritet si malet e reja alpine, si Maja e Bardhë, Maja e Hekurave, Maja e Shkëlzenit. Si mali poetik Nikollë Ulndreaj. Guri shkrihet në furrë e bahet gëlqere e me të bahen muret e kullës. Si dhe poezi e libra poetik të Nikollë Ulndreajt poet.
Gurët, si në bjeshkët alpine, rreknehen për me ra në luginën e vet. Edhe vargjet e poezitë rreknehen me gurgullimë jetësore me hy në librat e tij, në letrat shqipe, në koh’na shqiptare. Në muzën e shpirtit të tij gurët e vargjeve e poezive rreknehen krejt gjallëri të jehonshme, me forcë si të Eposit të Kreshnikëve. Ngjajnë si një rrgalle e madhe poetike me emnin Nikollë Ulndreaj. Dëgjojani oshtimen e zërit. Po jeho…Priteni ose hapini udhë…Ai po rrgallet në malin e vet poetik, po djerget në luginën e vet poetike. Ai po vjen me veprat e vlerat e veta poetike. Në të sotmen, drejt të nesërmes.
Nikollë Ulndreaj po don me e vargnue me kokrrim edhe një botim tjetër, një antologji poetike. Ai, tashti, ka në rrugë botimi edhe vëllimin poetik “Semafor”. Ai e ka ndez dritën jeshile: Po kalon poeti Nikollë Ulndreaj, i lulojnë thinjat e poezitë, i ndritin andrrat e vargjet, po matet me lartësitë poetike të kohës.

nga Ramiz LUSHAJ/
1-I riu 18 vjeçar Rexhep Rama (Balidemaj) në vjeshtë ‘38 e kapërceu Adriatikun. Nga Gjimnazi i Shtetit i Shkodrës shkoi në Akademinë Ushtarake në Milano, Itali. Zgjedhja e tij ishte traditë e trollit, e kullës, e botëformimit të tij. Pushkën e kishte për fis si i kelmendas, i plavë-gucias, i martinaj. Sportin e kishte për shpirt. Zgjuarsinë e kishte genetike, natyrale, librore, jetësore, me etje e dritë.
Drejt Perëndimit. Si pro-perëndimor. Kështu shkoi Rexhep Rama qyshse në “Kohën e Zogut”. Me marrë kulturë perëndimore. Me u vesh ushtarak i lartë. E çonin sytë e shpirtit, mendja e zemrës, hapat e rritës së tij. Shpesh ndrronin sistemet, pushtimet, regjimet, po ai nuk ndryshoi në qënien e shpirtin e tij, në familjen e tij, në udhën e tij.
Rexhep Rama ishte e mbetet shqiptar pro-perëndimor, si fisi i tij kelmendas. Nji fis i madh, me emblemë si principata e Kastriotëve të Skënderbeut, fis me kontat e vet, fis me aleanca me Papatin e Romës e Perandorinë Austriake në Kryengritjen Kundërosmane (1689) të prirë nga ipeshkv Pjetër Bogdani, etj. Nji fis me qytetërimin e vet të lartë në ngulimet etnike nga bregdeti në Alpe, me historinë e vet lavdimadhe në shekuj.
Rexhep Rama është rrënja-degë selcian, i një prej katër vllaznive të mëdha të fisit historik të Kelmendit. Është trojenik i Kelmendit të Rrafshit (i ulët, fushor) në luginat e Gucisë, Plavës, Gërbajës…Është i fshatit Martinaj. Pema gjeanologjike i shkon deri në 26 breza shqiptar etnik, deri në shek. XII, tek të parët e fisit të tij që Enciklopedia Gjermane (1854) i cilëson si një “nga fiset e vjetra ilire”. Gjithnji në gjak, në mendime e ecje, i ka gjallnue e shembullue fisi i vet kelmendas. Dhe tek emrat. Gruaja e tij, Mamica, nji zonjë grua, e mbante si të dytë emnin Vera. Njisoj si të nanës së Kelmendit (Kelmecia) – të parit të fisit Kelmend, e cila kishte dy emna: Vera e Shota (Shih: “Nokshiqi i Historisë”. Monografi. Forumi Shqiptar i Kulturës, Edukimit e Shkencës. Tiranë, 2013, f. 35)
Rexhep Rama i ka trojet e moçme në fshatin etnik shqiptar Martinaj. Skej liqenit e qytetit të Plavës. Krejt afër qytetit të Gucisë, në juridiksionin administrativ të saj. Martinajt janë bash ndërmjet tyne. Gjeografikisht. Etnikisht. Historikisht. Si privilegj i Zotit, si pjesë e shtyllës vertebrore, si pjesë e palcës së tyre etno-historike. Këto dy qytete ilire i pat’ ringrit edhe vet perandori romak me origjinë ilire, Konstandini i Madh. Deri në kohën e copëtimit etnik me të padrejtit kufinj gjeo-politik të 1913-tës, Gucia – thirrej ndryshe dhe “Qytet i Kelmendit”, që n’ato kohna të LSHP kishte mbi 400 shtëpi, mbi 11 mijë banorë, mbi 50 dyqane edhe për qeleshe (plisa), për argjendari, etj.
Jo rrallë, disa mëkatar’, me shtysa nga klucje klanpolitike ose padija etno-kulturore, jargin mbrapshti me verbëri kombëtare tue i quajt Martinajt e vendorigjinës së Rexhep Ramës e çikës së tij Liri Berisha – ish Zonja e Parë e Shqipërisë (1992-’97) si një “vend sllav”, “popull sllav” e pavërtetësi të tilla poshtalake. Kjo po më ban me u ndal pak si zgatshëm në do fakte ma të fundit, të shek. XXI, të dekadës së dytë të tij:
Së parit, sotpërsot, Martinajt, si fshat i madh shqiptar, janë në bashkësi lokale administrative me Gucinë, kit’ komunë krejt të re (157 km2), e cila – pas Ulqinit e Tuzit, vjen e treta për nga popullsia shqiptare në shtetin e vogël të Malit të Zi. Së dyti, vet Martinajt janë një nga pesë fshatrat nën Malin e Zi me popullsi mbi 500 banorë shqiptarë. Së treti, Martinajt janë fshati i dytë ma i madh për nga territori e popullsia etnike shqiptare në krejt Alpet Shqiptare nën Malin e Zi. Sipas rregjistrimit shtetëror malazez të vitit 2011 Martinajt kanë 172 shtëpi e 532 banorë (nga të cilët 501 janë shqiptarë etnik), kurse Vuthajt e Gucisë kanë 644 shqiptarë, Dakajt e komunës Rrozhajë 362 shqiptarë. Të gjithë fshatrat e tjerë në Malin e Zi me mbi 90 për qind të popullsisë shqiptare, përndryshe 49 të tillë, të mëdhenj e ma së shumti të vegjël, krejt të vegjël, janë në Ultinën Bregdetare, si në Ulqin e Tuz, në Tivar e Podgoricë.
Martinajt, edhe në këto tre vitet e fundit të këtij shekulli euro-atlantik janë tue u përballë me shovinizmin shtetëror malazez të Podgoricës e Çetinës, pasi ia kanë zgrap shkallimisht para njëzet vitesh një pjesë të madhe të bjeshkëve të saj tue ia kalue padrejtësisht komunës fqinjë të Andrijavicës. Tjetër. Iu kanë ndërtue në Kodër Jerina – në vendbanimin e princeshës së hershme ilire Jerina, një deponi antiekologjike, jetë e tokë helmuese, qëllim shpopulluese për banorët e atyhit, ku vendgrumbullohen çartanisht mbeturina të keqsjelluna nga komunat përrreth deri dhe nga Berana largavijë. Ce tre vite Mitropoliti i Kishës Ortodokse Serbe për Malin e Zi e Bregdetin, peshkopi ultranacionalist i Çetinës, Amfilohije Radoviq, vjen shpesh në Martinaj me suitën e tij me veladon të zi dhe toga me policë e ushtarë me shkopinj, armë e pranga, sepse po don shtrengueshëm me e ngrit aty një kishë ortodokse sllave ku nuk ka astenji banorë të vetëm të besimit ortodoks, don me e vnue kapicën e zezë malazeze mbi varret e shqiptarëve të vrarë përgjakshëm nga sllavët ardhacakë, etj.
Martinajt, martinasit e atyshëm, ende po burgosen e dënohen nga shteti malazez vetëm pse i kërkojnë aktivisht të drejtat e tyne kushtetuese, euro-atlantike; ende po privohen nga punësimet, shërbimet komunare, etj.; ende po luftojnë, sakrifikojnë e sfidojnë si heronj të gjallë për me jetue e vdek si shqiptar etnik, me gjuhë, virtyte, tradita e kulturë shqiptare, me pasardhës shqiptar.
Një poete 20 vjeçare, Fortuna Balidemaj (Mehaj) lind e rrit në Martinajt e historisë, tek vëllimi i saj poetik “Dritë në zemër” (Klubi i Shkrimtarëve. Pejë, 2012, f. 99) me frymë të lart kombëtare i guf vargu epik: “Luftoj me djallët / Me bajlozin e zi / Ta mundi këngën e qyqeve /…“Këtej janë varret e stërgjyshëve”/ dhe i jep shqiptarisht, si apel e sfidë, amanetet e trollit, që “do t’i shkruaj në Flamurin Kuq e Zi”.
2.Rexhep Rama, djalë i ri mbi 23 vjeçar shtatlart e mendjekthjellt, pasi kreu studimet e larta në Akademinë Ushtarake në Milano i thanë të qëndronte aty si pedagog. Iu duhej për mendjen, virtytet e vlerat e tij. Nuk e pranoi ofertën e rrallë. I faleminderoi ata. U rikthye në Shqipëri, në Shkodër – kryeqytetin vilajet e sanxhak të Veriut Shqiptar që deri në shek. XIX i përfshinte dhe Plavë-Gucinë e Martinajt e tij.
Ishte viti ’42. Luftë ishte. Në Itali e pat’ nxanë Lufta ’39 e pushtimit fashist të Shqipërisë. Dhe Lufta e Dytë Botërore e gjeti atje. Rexhep Rama ishte kundër kufijve antishqiptar të viteve 1878, 1913, 1919. Nuk donte të ishin të ndamun ndërveti as Valbona e Limi. As Gucia e Plava me Vermoshin, Pejën, Sanxhakun (Tregu i Ri). As Shkodra me Shkupin e Mitrovicën. As Çamëria me Kosovën. E donte Shqipërinë në kufijtë e vet të vërtetë, trojenik, të kahmotshëm. Në monografinë memorie e memorial “Profesor Rexhep Ramaj model i intelektualit të përsosur 1920-2006” (Grand Prind. Tiranë, 2009), shkrue nga dy miq të tij prej të vërteti, nga prof. dr. Qemal Shalsi e akademik Gudar Beqiraj – asokohe kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, gjejmë lexueshëm një tjetër dimension të kulmtë të këtij oficeri akademist: “Në vitin 1942, kthehet në Shkodër dhe menjëherë udhëton drejt Kosovës ku dha ndihmesën e tij për çlirimin e Kosovës deri në 1944, kur u kthye në Tiranë” (f. 15).
Me kit’ akt të lart’, Rexhep Rama (Balidemaj), ky luftëtar i lirisë, i përnget palcë e kockë trollit e genit të vet. I mendjes në strategjinë ushtarake. I pushkës në Luftën Partizane. Pushka tek një mendje e ditun bahet edhe ma e fort në hise, krismë, drejtësi, lavdi. Ai shkoi kryeudhë në luftë për kombëtarizëm, për liri e pavarësi; për Martinajt e origjinës dhe Shkodrën e rritës së tij, për Guci-Plavë e Kombin e tij. E përditshmja amerikane “The Sun” e 28 korrikut 1907 artikullon: “Nga të gjitha fiset shqiptare, Guciajt konsiderohen se janë më krenarët dhe më luftarakët. Malësorët e Plavës e të Gucisë, mbahen si më të pashmit e më besnikët mes tyre për çdo premtim që bëjnë…”.
Mjeshtri i Madh e Mësuesi i Popullit, Rexhep Rama, ndje’ krenari deri në amshimin e breznitë e veta për Martinajt e Plavë-Gucinë, kit’ trevë të rritur dhe të mbetur në luftë…Kjo krahinë, shpesh herë, në Antikitetin Ilir, nën pushtimin Romak e atë Otoman, ishte “Provincë e Pavarur”. Autoktone. Autonome. Në vite lufte të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (LSHP) thirrej “Arbnia e Vogël”. Kësokohe, në Luftën e Nokshiqit – e njoftun dhe si Lufta e Luginës së Epërme të Limit (4 dhjetor 1879-11 janar 1880) u ngrit për herë të parë në një betejë frontale Flamuri Kombëtar Shqiptar i Skënderbeut. Kjo Luftë e Madhe u udhëhoq nga Ali Beg (Pashë) Gucia e Haxhi Zekë Byberi me LSHP kundër vendimeve të Shtatë Fuqive të Mëdha (Anglia, Austro-Hungaria, Franca, Gjermania, Italia, Rusia, në bashkari me Perandorinë Otomane), të cilat në Kongresin e Berlinit (1878) kërkuan dorëzimin e territorit etnik shqiptar të kazasë së Gucisë (Plavë-Guci) për Principatën shovene të Malit të Zi të Krajl Nikolla I. Në kit’ luftë me përmasa ndërkombëtare, pas mundjes shkalafitëse të ushtrisë malazeze, mbetën aty, në fushëbetejë, dhe katër flamuj të Rusisë. Historia po dëshmo: kjo luftë e jashtëzakonshme ishte Parathanie e Shpalljes së Pavarësisë Shqiptare më 1912 në Vlorën e Flamurit e të Ismail Qemalit. “Nju York Daily Tribune”, gazetë amerikane e 20 prill 1903, dokumenton:“Erdhi momenti kur banorët e Plavës e Gucisë do të shkruanin historinë. Ishte periudha pas vendimeve të Kongresit të Berlinit më 1878. Vendimet e tij u pritën me indinjatë nga popullsia dhe liderët shqiptarë, të cilët të organizuar në Lidhjen e Prizrenit, arritën t´u bënin ballë me sukses përplasjeve të shpeshta e të pabarabarta me ushtrinë malazeze, duke bërë që praktikisht në vitet 1878-1912, të gëzonin de facto statusin e një republike të pavarur vetëqeverisëse, duke mos lejuar madje as guvernatorët osmanë të ushtronin funksionet e tyre administrative dhe duke sfiduar nga ana tjetër hapur edhe vendimet e Fuqive të Mëdha. Pas Konferencës së Londrës më 1913, këto rajone përfundimisht shkuan në aneksim të Principatës të Malit të Zi”.
Plavë-Gucia, sëbashku me 70 kullat e Martinajve (selcianët Balidemaj, vukeljanët kelmandas në tri vllazni: Hasangjekaj – dera e Bajraktarit, Prelvukaj e Lecaj) treguan qëndresë të jashtëzakonshme kundër ofensivës ushtarake-luftarake të Mbretërisë së Malit të Zi. Pati sakrifica të pashembullta. Nga tetori 1912 i pushtimit barbar e deri tek nëntori 1913 i aneksimit territorial të Plavë-Gucisë pati një masakër tragjike të përgjakshme, e (pa)njoftun në histori si “Masakra e Previsë”, ku siç përjeton kanga e popullit: “ Shtatëqind vetë janë pushkatue / Asnjë gjallë nuk ka pshtue…”. Kjo është një nga masakrat ma të mëdha në historinë e globit prej se nga koha e Krishtit e Muhametit. Një masakër e kryer nga vet Mbretnia e Malit të Zi të Krajl Nikollës së Parë, nga ky shtet i vogël artificial ballkanik e “protektoriat” disashekullor i Rusisë së Madhe. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë duhet ta shqyrtoj kit’ masakër të jashtëzakonshme kundërshqiptare, pasi i përmban pesë elementë të dënueshëm botnisht: Genocid. Terror. Krime kundër Njerëzimit. Krime Lufte. Spastrim Etnik. Atë ditë kur bota e sotme planetare do të mësoj plotërisht e shkencërisht rreth kësaj masakre të madhe do të shohim se shqiptarët e Plavë-Gucisë e të Martinajve do të jenë në krye të listës botërore si ndër ma të diskriminuarit në glob nga fqinjët e vet ballkanik slave ardhacak, nga shteti i Malit të Zi multietnik.
Trepça, vendbanim nga ma të vjetrit në krahinën e Plavë-Gucisë, që e cek dhe albanologu Franc Nopça (“Nga Shala në Kelmend. Përkthim. Sarajevë. 1910), aty, kah shek. XVIII, e mori emnin tjetër popullor e zyrtar: Martinaj, në nderim e përkujtim të një kryetrimi selcian. I njoftun si Martini i sakrificave e i sfidave. Ai u vra në pabesi, tradhtisht, fill pas pjesmarrjes aktive në Kryengritjen Antiosmane të Kelmendasve në aleancë me Austriakët (1689). Ky Martini ishte i pari i vllaznisë selciane Balidemaj të Rexhep Ramës.
Bali Dema i Martinajve u shqua si udhëheqës i suksesshëm i kryengritjeve kundër Tanzimatit. Historiani Rexhep Dedushaj pohon se “mu për këtë Ali Beg Gucia e zgjodhi për zavendës të vetin gjatë luftërave për mbrojtjen e Plavës me Guci në vitet 1879-1880”, i cili “shkëlqeu sidomos në betejat që u zhvilluan në Gërçar, Martinaj dhe Vizitor, duke e mbrojt Gucinë nga hordhitë e Teodor Milanit, në ato ditë të ftohta dimri” (R. Dedushaj “100 vjet luftë”. Neë York. 1999, f. 40). Ai ishte një kryeluftëtar legjendar që u kthye në legjendë. Ai mbeti mbiemër i një vllaznie të madhe e të fortë selciane, mbiemri ma i hershëm i Rexhep Ramës.
Në luftë për mbrojtjen e trojeve të veta etnike, krahas mashkujve, u shquan edhe femnat martinase. Gazeta amerikane “Nju Jork Times” e 21 majit 1911 dhe gazeta franceze “Le Petit Journal” e 28 maj 1911 e cilësojnë luftëtaren prijtare Jerina, çikën e bajraktarit të Martinajve, si “Zhan D’Arka Shqiptare”. Një krahasim tejet madhor, pasi Zhan D’Ark (1412-1431) është Heroina Kombëtare e Francës, e cila në vitin 1909 u “Lumturua” dhe më 1920 u shpall “Shenjtore e Krishtërimit”.
Hakmarrja shovene bio-politike e mbretërisë malazeze goditi prapë, pabesisht e egërsisht, në derën e madhe të Bali Demës, në Balidemaj. Vasoviqët e ardhun nga Andrijavica ia vranë atij dy nipa trima: Bajram Haxhi Balidemaj dhe Arif Avdyl Balidemaj në Masakrën genocidiale të Previsë, sëbashku me disa martirë martinas si Buti Kasem Çukaj, Hysen Delia, Nezir Cufi, Zekë Haxhia, Salih Kasem Çukaj e të tjerë. Kësokohe u dogjën 11 shtëpi në Martinaj nga kapiteni Vuksan Dragoviq, antar i Gjykatës Ushtarake në të pushtuaren kapiteni Plavë-Guci. Në v. 1943 vritet në Cecun afër Previsë luftëtari martinas, Demë Reku i Balidemajve, nga dora e çetnikëve të Gjorgje Llashiqit.
Djemtë e Martinajve u bënë digë e pathyeshme në mbrojtje të krahinës të Gucisë e Plavës që nga Majat e Vizitorit e deri në Vermosh, prandaj sllavët i sulmuan përflakshëm e përgjakshëm ata. Historiani Rexhep Dedushaj dëshmon: “Pas masakrave të shkijeve në mars të vitit 1919, Martinajt shpërngulen në Shkodër. Një pjesë kthehet më vonë e të tjerët Zogu i vendos në Gurëz, ku janë edhe sot me mbiemrin Martini” (Shih: R. Dedushaj: “Krahina e Plavë-Gucisë nëpër Shekuj”. Neë York, 1993).
Dhe së fundit edhe dy fakte që flasin madhërishëm për trollin genetik të Rexhep Ramë Balidemajt: Një gazetë amerikane “Nju York Daily Tribune” (20 prill 1903) nga përtej Atlantikut i ban të ditur botës: “Guciajt janë trima e të pathyeshëm: Nëse s´i përmend ata, s´ke thënë asgjë për Shqipërinë”. Fisha ynë i madh tek kryevepra e tij “Lahuta e Malcies”(Zarë, 1925) hyjnon: “M’u ndër vise të Gucis / Ora e bardhë e Shqyptaris! /.
3-Rexhep Rama pati nderin me e krye Akademinë Ushtarake në Milano dhe pati fatin me krye edhe “Akademinë e Luftës” në Kosovë. Rast i rrallë për një ushtarak të lartë. Pra, si të thuash, i kishte dy akademi të plota, si vazhdim e lartësim i njana tjetres. Ai kthehet më 1945 në Tiranë. Djaloshin 25 vjeçar nga Martinajt e Gucisë e qytetar i Shkodrës e çuan në qytetin bregdetar të Vlorës, në Divizionin Ushtarak të atyhit. Ali Ohri i shtresës së aristokratike kombëtare shqiptare të Pavarësisë nga Sanxhaku i Ohrit, oficer i lartë i Gardës së Mbretit Zog e bashkëluftëtar i Abaz Kupit, themelues i kalorësisë moderne shqiptare, i përndjekur e i mbijetuar i rregjimit komunist, “Chamberlan” prej v. 2003 e mbasandejna ministër i Oborrit Mbretnor të Mbretit Leka Zogu I derisa ndrroi jetë (2010), ishte moshatar, shok e koleg me Rexhep Ramën qyshse në Akademinë Ushtarake në Milano. Ai, në monografinë “Profesor Rexhep Ramaj…”(f. 15-16) i skalit kujtimet e tij: “Rexhepi kishte dëshirë të mësonte shumë dhe gjithçka. Gjithnjë lexonte dhe studionte. Kur e takoja ishte ose duke lexuar ose duke shkruajtur. Dëshira për studim nuk i mungoi kurrë. Kjo punë iu ba zakon…Rexhepi në shkollë (Itali) ia zbardhte faqen jo vetëm vetes, po edhe shokëve të tij. Ai dallonte mbi të tjerët”.
Në hyrje të Akademisë të Sporteve (ish IKFS) ballon emni i një prej pedagogëve të saj, Rexhep Rama. Ai i kreu studimet në IKFS. Ishte i dyti universitet i tij. Arriti të jetë ndër pedagogët e tij shembëlltar prej atëherit e dekteri më sot. Jepte boks e mundje, po dhe ngritje peshe e skermë. Emni po i jeton në breza studentësh, në memorien e kohës. Një nga ish-studentët e tij (1962-’63) e koleg i tij në KKFS në Tiranë, prof. dr. Ilia Gaxho ujëvaro e kulmon me vlerësimet tij: “Profesor Rexhep Ramaj është figura më poliedrike që ka nxjerrë sporti shqiptar…Nuk u mposht asnjëherë atje ku punoi. Ishte me karakter të fortë, humanist dhe profesionist i përsosur. Me autoritetin, horizontin dhe ndershmërinë e tij kishte marrëdhënie shumë të mira me njerëzit, të cilët e donin shumë. Për erudicionin dhe gjuhët e huaja që fliste, edhe të huajt flisnin me respekt…”(Libri “Profesor Rexhep Ramaj…”. f. 77-78). Prof. dr. Guido Subashi shprehet
për pedagogun e kolegun e tij (1960-’70) Rexhep Rama me një vlerësim tejet të lartë: “Me sjelljen e tij të ëmbël, të ngrohtë, miqësore e dashamirëse prof. Rexhepi na impononte autoritetin e tij me respekt të vetëdijshëm e të sinqertë. Mësimet me të, i prisnim me shumë dëshirë dhe endje, nuk komunikonte me ton të ashpër, përkundrazi të butë, por kërkues. Urdhrat dhe komandat i jepte me gjeste shprehëse dhe me pamjet engjëllore drejt nesh…”(Po aty. f. 78).
Mësuesi i Popullit, Rexhep Ramaj, në moshë rreth të pesëdhjetave e kreu universitetin e tretë për juridik. Njohja e ligjit të jep forcë, të hap udhë, mbi të gjitha është kulturë jetësore e profesionale. Ai, kështu, u ba me tri shkolla të nelta.

Në vetëdijen e objektivat e tij ai donte me i dhanë sportit, shkollës e kohës shqiptare, po dhe me mujt me i qëndrue mirë në kambë e në ecje sistemit komunist në dekada. Gjithë jeta iu ba shkollë dhe shkolla në ma të shumten kohë iu ba vet jeta e tij. Nxanës në gjimnazin e Shkodrës. Student në Akademinë Ushtarake në Milano. Mësues në shkollën ushtarake “Skënderbej” në Tiranë. Pedagog në Universitetin e Sporteve (IKFS). Mësues në shkollën Ekonomike në Tiranë.

Zakonisht sportistët e mirë i ikin politikës së keqe, po nganjëherë politika me disa të këqija të saj i ndjek nga pas sportistët e mirë, veçmas në diktaturat e randa e ato të gjata. Rexhep Ramajt duket se i kanë ndodh’ te dyja. Mjafton me i kqyr lëvizjet e tij në detyra e funksione të ndryshme shtetërore si në ushtri, sporte, arsim dhe kushdo bindet për nji të tillë realitet në disa epoka historike të kombit. Edhe kur politika u mor me të ai nuk u mor me politikën. Ai e njifte kohën dhe vetëveten.

Dr. Muhamet Malo, Mjeshtër i Merituar i Sportit, filantrop e humanist i madh, pronari i suksesshëm i Euro-Lloto, TeleSport, teleferikut Dajti Expres e aksioner tek Credins Bank, president i Federatës Shqiptare të Mundjes, i dekoruar nga AFCES me Çmimin “Pjetër Bogdani”, mbi të gjitha njeri nobel – i mirë e me të mira, tek monografia “Profesor Rexhep Ramaj…”(f. 55) flet me shpirt për kit’ njeri të rrallë të sporteve shqiptare: “ai kishte një energji të atillë, sa që kur e shihnim, duhej të fluturonim që të ishim baraz me të. Them se të tillë shqiptarë është keq që i mungojnë këtij vendi”.

4.
Rexhep Rama, i Balidemaj, duket se u lind në Shkodren e historisë e të qytetnisë vetëm për Sportin Shqiptar. Zoti e genetika e tij i dhanë atij gjithçka duhej për t’u marrë me sporte dhe ai fitoi e dha gjithçka mundi për sportin në kohën e vet e për brezat. Ai u rrit me sportin dhe sportet e rritën atë. I ka C.V., i ka lartësi, i ka mbiemnin e tij. Ai dhe Sporti nuk ishin dy, po nji e vetëm nji. Askush nuk mundi me i nda ndërveti: as vështirësitë gjithfarësh, të shumta, të shpeshta; as politika ma e acartë; as mosha e parë apo e tretë. Kurrkush. Kurrnjiherë. Dje, sot e nesër, disa sporte ecin me emnin e tij, si themeli e naltime, në hapa ecjeje e në kuota arritjesh. Gazetari e veprimtari Agron Sejamini, mjeshtër i grafikës digjitale shqiptare e i shkruarjes pastër të dhjetra portreteve në gazeta e libra, i ka thanë do fjalë plot meritë për meritat e Rexhep Ramajt: “Zoti e ka sjellë në jetë për të bërë sportin… Dhe ai këtë mision e besim e justifikoi. Ishte fat për Shqipërinë që në atë periudhë rilindjeje, kishte në gjirin e saj, Rexhep Ramajn. Një njeri i shkolluar dhe i përgatitur që do ishte luks mbase edhe për shtetet e zhvilluara perëndimore. Mbaruar Akademinë Ushtarake në Milano, i pajisur me njohuri të gjera dhe informacion shkencor për zhvillimin e sportit, zotërues i katër gjuhëve të huaja dhe mbi të gjitha një atdhetar i përkushtuar për të ecur sa më përpara kombi”. (A. Sejamini “Rexhep Ramaj – një nga majat e sportit shqiptar” (RD. 25 shtator 2008, f. 14-15).

Rexhep Ramaj, i nderuari me “Urdhër Olimpik”, fjalaflet në kujtimet e tij: “Veprimtarinë sportive e kam fillue që në moshë të re. Veçanarisht si konviktor në gjimnazin e shtetit në Shkodër. Atëherë jam aktivizuar në atletikë, gjimnastikë, basketboll dhe në not. Në periudhat e pushimeve verore me grupe shokësh kam bamun skautizëm, turizëm e alpinizëm më shumë në bjeshkët dhe Alpet e Veriut…Në not kam marrë pjesë në stafeta dhe në notimet e gjata të kalimit të liqenit të Shkodrës. Basketbollin e kishim me shumë pasion, në fillim jam aktivizue me skuadrën e klasës pastaj në atë të shkollës që ishte njëkohësisht edhe e qytetit të Shkodrës…”(Vepra “Profesor Rexhep Ramaj…” f. 12). Ishte e këtillë vet koha e Zogut që rriti talente të mëdha të sportit shqiptar, pasi në Ministrinë e Arsimit, ministri Mirash Ivanaj, kishte krijue një sektor të veçantë për sportet me drejtues prof. Luigj Shalën dhe pati hapa e fryte deri ndërkombëtare. Ishte dhe Shkodra vend me mundësi e hapësira për sportet. Në vitet 1934-’36 në gjimnazin e Shkodrës u ndërtue një kompleks sportiv që i kishte dhe tre fusha basketbolli, ndërkohë që në Tiranën kryeqytet ishte një e vetme tek Shallvaret. Ishte dhe vet Rexhep Rama, pasionant, kontributor, aktiv, cilësor, i cili në pranverën ’36, mori pjesë e fitoi në gara e kampionate. Sportet i ushtroi edhe kur ishte në Akademinë Ushtarake në Milano.

Rexhep Rama ishte shumësportësh e shumëvlerash.
Ai mori pjesë e zuri vende nderi në garat e atletikës (Tiranë, pranverë, 1945), në garat e para kombëtare të qitjes (Tiranë, 1946) etj. Në skermë u shpall kampion kombëtar, etj.

Më 1947, tashma i rikthyer nga Vlora në Tiranë me detyrën e pedagogut në shkollën “Skënderbej”, iu mirëbesua të ishte përgjegjës teknik në organizimin nga Garnizioni i Tiranës i të parit Manifestim Gjimnastikor. Deri kah Dekada ’50 u mor’ me ekipe sportive ushtarake në sportet basketboll, volejboll, etj. Në v. ‘46 dha kontribut themeltar për ngritjen e klubit sportiv “Partizani”, etj.
Rexhep Rama, më 1947, sëbashku me Sotir Polenën, Ali Kastratin, Luigj Shalën, Myftar Markun, organizuan kampionatin e parë kombëtar të boksit.
Më 1947, krahas “punës të rrogës” iu caktue edhe detyra tjetër: ngritjen e ekipit të basketbollit për femna, ekipin e Tiranës, që e kreu suksesshëm tue pas përkrah edhe mjeshtrin Adem Karapici. Me kit’ ekip ia mbrrini me fitue pesë kampionate basketbolli për femna (1947-1952). Trajneri Rexhep Rama kishte konceptin e vlerësimin e tij për basketbollin si “sport emocionant, tërheqës, luftarak e spektakolar”.
Prof. Rexhep Rama, sëbashku me Luigj Shalën, janë themeluesit e peshëngritjes shqiptare që më 1949 dhe, sipas Ilir Krajës, sekretar i përgjithshëm i FSHP (2009), e vendosën kit’ sport “në shina të forta, me arritje dhe rezultate të larta, bazuar në traditat dhe karakterin e fortë të shqiptarëve”.
Ai ishte trajner dhe seleksionist i ekipeve kombëtare shqiptare të basketbollit për meshkuj e femna në Ballkaniadat e viteve ’46, ’47 e ’48, që u zhvilluan në Tiranë, Sofje, Bukuresht.
Në v. 1947 në Rumani iu dha Rexhep Ramës titulli “Gjyqtar Ndërkombëtar”. Ishte i pari gjyqtar shqiptar i FIBA-s. Përndryshe: vetëm pas dy dekadash, Federata Botërore e Basketbollit do ta jepte një titull të tillë, të dytë, për një tjetër gjyqtar shqiptar.
Mbi tre vite ishte pedagog në shkollën ushtarake në Tiranë dhe ngriti aty në bashkari disa ekipe sportive me terrenet përkatëse: të basketbollit, skermës, qitjes… Gjithashtu, kreu disa kualifikime ndërkombëtare për sportin si trajner e si gjyqtar. Ai ngado që ikte linte pas emnin e mirë dhe ngado që shkonte sillte shpresën e madhe për sportet…
Rexhep Rama, si rrallkush, kishte sy e dorë në përzgjedhjen e elementëve të rinj që në vite ktheheshin në emblema të sportit shqiptar. Kur shërbente ushtarak në Vlorë e pikasi dhe e përgaditi deri për portier të kombëtares shqiptare të riun italian Giacomino Poseli, i mbetur aty pas luftës së fundit. Në Ballkaniadën e Futbollit (7-13 dhjetor 1946) Shqipëria u shpall kampione e Ballkanit, ku për fitoren ishte faktor i kyçtë dhe ky portier i përzgjedhur nga Rexhep Rama. Ky ishte i pari dhe i fundit portier i huaj deri në kapërcyell të shek. XXI. Gjithato personalitete të sportit shqiptar si mjeshtrit e merituar të sportit Petrit Murzaku, Skënder Plasari…, gjyqtari i FIBA Virgjil Karaj, etj. ia dedikojnë shpirtnisht e botnisht, tërësisht a pjesërisht, udhën e arritjet e tyre sportive. Rexhep Rama “i dha dorë” ish skënderbegasit Petrit Murzaku në marrjen me sportet basketboll, futboll, volejboll e boks saqë në San Peterburg (BRSS-Rusi) ia akorduan medaljen e artë “Trud” dhe e quajtën “kombinat sportiv”. Ai e cilëson atë jo vetëm trajnerin e parë, po edhe “trajnerin e jetës” dhe shton në vlerësimin e tij: “Është një pedagog dhe mjeshtër i madh. I pa lodhur, modest, serioz në çdo punë, model, i dashur, tejet komunikues, bashkëshort, prind dhe gjysh shembullor” (Vepra “Profesor Rexhep Ramaj…”f. 23). Gjyqtari ndërkombëtar V. Karaj, sportist e jurist, e krahasimon Rexhep Ramajn si “kolos” e “senator” të sportit shqiptar, i cili “iu impononte respekt, kishte një objektivitet absolut në gjykim” dhe “mbi të gjitha ai nuk merrte përsipër të zgjidhte një gjë që nuk e kishte zgjidhur më parë në mendjen e tij”(Po aty, f. 43)
Të gjitha këto arritje i pati vetëm në pesë vite të pasluftës, në ato vite të vështira të rindertimit të Shqipërisë së pasluftës kur Rexhep Rama veprimtaronte në Tiranë e në Vlorë për (ri)ngritjen e sporteve dhe arritje të larta sportive në veprimtari (ndër)kombëtare. Dekada ’50 e gjen në detyrën e inspektorit në Komitetin e Fizkulturës të Tiranës e tevona si nevojë e kohës e meritë vetjake u zgjodh dhe kryetar i tij. Përgjatë kësaj kohe rrezatonte. Ishte në kulmin e moshës e të arritjeve. Në kryeqytet i dha sportit dimensione e lartësi, masivitet e cilësi. Një nga personalitetet e sportit shqiptar, Nexhmi Kadiu, në monografinë “Profesor Rexhep Ramaj…”(f. 44) kallxo’ një episod nga koha kur KSHKFS ishte në vartësi të Ministrisë së Shëndetësisë. Asokohe, në analizë vjetore të sporteve, dr. Ibrahim Dervishi, ministër (1955-’56), ia dha fjalën Rexhep Ramës tue iu drejtue publikisht, krejt veçantë: “Fol o i gjatë, i rrallë, i mençëm”.
5-Ishte viti 1949. Sportisti, trajneri e gjyqtari shqiptar, Rexhep Rama, u martua me dashuri me një çikë me origjinë të kahershme shqiptare, me Milicën, e lindur në Beograd. Ajo ishte “një qytetare dinjitoze jugosllave”(f. 21), një “grua madhështore” (f. 39) si e mirëcilëson dhe i nderuari prof. dr. Qemal Shalsi, Mjeshtër i Merituar i Sportit, Trajner Kombëtar, Nderi i Sportit Shqiptar. Emri i Mamicës të kujton atë të motrës së Skënderbeut.
Kjo martesë me Milicën (Vera) i shenjoi dhe largimin nga pedagog në Shkolla Ushtarake në Tiranë e çuarjen inspektor në KKFS të kryeqytetit shqiptar. Ka i’ herë vala a dallgët e luftës së klasave nga larg, lart e afër, e goditën Rexhep Ramën, njeriun misionar të sporteve që siç e thoshin vazhdimisht bashkudhëtarët e tij: “e zbuste edhe gurin”, “kishte potencial për gjithçka”… apo siç thotë “Mësuesi i Popullit”, komentatori sportiv Ismet Bellova “e kishim idhullin tonë, ishte frymëzimi ynë”(f. 23). Ahmet Golemi, gazetari e shkrimtari sportiv e sportisti boksier, që e kishte Rexhep Ramën pedagog, trajner dhe mik, e krahasimon atë me një “lartësi ambiçioze” tue thanë se “në optikën e shumkujt mbi maja (mali) si metaforë do t’i shkonte për shtat” këtij “kolosi” me kontribute nismë e traditë “në ndërtimin e themeleve të disa sporteve”…dhe, njëherash, ia skalit portretin me spektrim fizik, virtyt e vlerë me përshkrimin si “trup i derdhur e i lartë dhe karakter i drejtë e i papërkulur. Në të foluren, në ritet e mirësjelljes dhe të edukatës dhe deri në të ecurit e tij e lexon shpejt njeriun stoik…”, pasi ai ishte “Njeriu që i kanë hequr kapelen të gjithë…”. (A. Golemi. Vepra: “Plejada e olimpistëve” / Profile / Pjesa e parë. Tiranë, 2006).
Mamica jetoi në shenjtërinë e vet, pa dit’ e pa dasht me i ba kujt keq dhe tue nda plot rrezatim mirësi, ndere, mirënjohje. Ajo (para)gjykohet keqas, dallash, atë ditë e sot, tash 65 vjet, në gjalljen e pasvdekjen e saj, si e huaj: herë si serbe, herë si malazeze, herë si boshnjake…Politika, kulisa klanpolitike, nganjëherë është e pashpirt dhe e pafytyrë si me kit’ fakt vegëz të prejardhjes së Mamicës (Verës). Kjo politikë e sulmoi jo vetëm shokun e saj të jetës, Rexhep Rama, po edhe fëmijët e saj, edhe dhëndrrin e saj Sali Berisha – politikan i niveleve (ndër)kombëtare, si dhe nipërit e mbesat e saj e, këto ditë tetori, deri edhe stërmbesën e saj. Sulme në katër brezni. Si rrallëkund në botë. Si rrallëkend apo, ndoshta, si askend në Shqipëri. A nuk e kishte edhe Ismail Qemali “babai i Pavarësisë”, themeluesi e kryetari i parë i shtetit shqiptar modern, gruan e tij greke, Kleoniqi Anton Surmeli nga Adrineja, e lindur në Bullgari e vdek në Spanjë, e cila me status e protokoll të sodit ishte “Zonja e Parë e Shqipërisë”(1912-’14)?! Prof. dr. Ilia Gaxho teksa kujton me nderim Rexhep Ramën e familjen e tij pohon realisht: “Fatmirësisht i kam pasur edhe komshi. Edhe në pallat familja e tij ishte shembullore. Me dashamirësi zgjidhte probleme. Bashkëshortja e tij, Milica, provoi represionin e diktaturës dhe mbeti gjithmonë bujare e plot gaz…”(Po aty. f. 77)
Milica Rama në rrënjët e saj genetike rrjedh nga fisi shqiptar i Kuçit, nga treva etno-historike tredegëshe: Kuçi i Vjetër, Kuçi i Ri (Drekalët), Triepshi (Trieshët). Ky fis i lashtë e i madh, sipas akademik Mark Krasniqit, “kishte shtrirje territoriale në juglindje të bjeshkëve Bërda deri në veri tek Bjeshkët e Komit, në perëndim nga lumi Moraça dhe dega e tij Malla Rijeka, nga jugu tek rrafshina Dolani (në veri të Podgoricës) dhe bjeshkët e anës së djathtë të lumit Cem, nga lindja deri në pellgun e epërm të lumit Vermosh”. (M. Krasniqi. Gjurmë e gjurmime. Prishtinë. 1979. f. 266). Etnia shqiptare e Kuçit dëshmohet dhe nga “Historia e Popullit Shqiptar”(Tiranë, 2002), “Fjalori Enciklopedik Shqiptar” (Tiranë, 2008), etj., nga historianë shqiptarë në Shqipëri, Kosovë, Malin e Zi, etj., nga albanologët Franz Baron Nopça, Karl Palç, Edith Durham, etj., nga vet vojvoda gjakatar Mark Milani i kultivuar, kulmuar e flakur nga sllavët e Malit të Zi e Krajl Nikolla i Parë. Kuçi për herë të parë figuron tek emni i ndërtimtarit të Manastirit të Deçanit (1327-1335) françeskani Vita Kuçi, i ardhun nga Kotorri (degëzim i Medunit), tek emni i njërit nga pronarët e truallit të saj, Haka Kuçi, si dhe brenda rrethojave të manastirit është varri i një qytetari kuçiot, ndërsa në Tuz (1335) përmendet Pjetër Kuçi, etj. Vojvoda Dre Kali (Drekali) i Kuçit të Ri, të cilin gojëdhanat e lidhin edhe me dinastinë e Skënderbeut, la pasaradhës genetik e fronësor Lalë Drekalin (me 1.500 luftëtarë nën armë), kont, hero i madh i kombit shqiptar. Ky, Drekali i dytë, ishte një nga (krye)organizatorët i Kuvendit tek Manastiri i Moraçës (1608) në afri të Liqenit të Shkodrës, në trollin e Hotit, me krerë shqiptarë, serbë, malazezë e maqedonas; i Kuvendit të Kuçit (në dy seanca, 15 korrik e 3 shtator 1614), i mbledhur në kullën e tij, si i pari kuvend me përmasa të përgjithshme ballkanike; i Kuvendit të Prokuples (1616) e i Kuvendit të Belgradit (1620), me përfaqësues të shumtë nga trevat etnike shqiptare dhe nga vendet fqinjë. Në shekuj Kuçi u sulmue nga të gjitha krahët sipas strategjisë serbo-malazeze-ruse, kryesisht nga malazezët e otomanët. Një pjesë e Kuçit u detyruan me iu nënshtrue pushtimit e aneksimit malazez, ndrruan identitet nacional e fetar. Një pjesë tjetër mbeti shqiptar trojenik, sidomos Triepshi në komunën e sotme urbane të Tuzit. Një pjesë e madhe u shpërngulën haptas bregdetit shqiptar deri në Kotorr, po kryesisht shtegtuan në Shqipërinë e Veriut përgjatë brigjeve të Drinit, Tarës, Limit, Sitnicës…deri dhe në Beograd, tue mbajt mbiemrat Kuçi, Berisha, etj. Paraardhësit e Mamica Ramës deri në shek. XVII ishin shqiptarë kuçiotë të fesë katolike, të cilët u përballën në luftë me otomanët e u bulatën prej tyre dhe një rrem u shkul nga Kuçi tue u kthye në shtetësi malazeze e në fe ortodokse diku në Kolashinin etnik shqiptar e me popullsi shqiptare e, prej atyhit, tevona, shkuan dekteri në Beograd e u njoftën atje si shtetas serb. Në Beograd kishte dhe të tjerë të vllaznisë së vet nga kah tjeter, udhë tjetër, të shkuem atje ma herët. (R. Lushaj. Shqiptarët në Malin e Zi. Vepër në dorëshkrim. Tiranë, 2011-’14).
Mamica, pas ardhjes së saj në Shqipëri (1949) u rikthye në identitetin e vet të moçëm shqiptar tue u ba në tanësinë e saj ma shqiptare e vërtetë se qindra mijë shqiptare të linduna e rrituna në Shqipëri e në treva shqiptare në Ballkan. Në kit’ realitetim të ri të saj ndikoi edhe ajo që thotë sportisti, kryetrajneri e pedagogu i njohur Met Spahiu: “ Profesor Rexhep Rama ishte në kuptimin e plotë të fjalës “burrë malësije për punë, mend e kuvend”…Në biseda nxirrnim mallin për vendlindjet tona…(Plavë-Gucia e Kosova). Unë pasionant, ai si zakonisht i matur dhe i ekuilibruar. Ishte me kulturë të madhe, po unë do ta vemë shumë në histori e gjeografi. Imtësisht me data e ngjarje, fliste për Kosovën, Malin e Zi dhe Çamërinë. Prej tij kam dëgjuar ato që nuk m’i kishin treguar të tjerët. Edhe Ballkanin e Evropën i njihte shumë mirë…Rexhepi marazin e kishte edhe me Enver Hoxhën, sepse ai kur shkoi në Jugosllavi për vizitë i ftuar nga Tito e takoi nanën e Miladin Popoviçit, ndërsa në Kosovë nuk vajti për të takuar kosovarët…”(Vepra “Profesor Rexhep Ramaj…”f. 65-66).
Sigurisht, Mamica, nën kit’ tokë që nuk na ndie e në mbi qiell që na sheh, duhet me thanë mirësisht se e ka krye misionin e saj të shenjtë në kit’ e atë botë: si bashkëshorte e denjë e Rexhep Ramës, si nanë brilante e tre fëmijëve, Lirisë, Agimit e Vjollcës (me emna simbolik), si gjyshe engjëllore me shumë nipa e mbesa deri në katër breza genetik. Mjeshtre e Merituar e Sportit, Marjeta Zaçe–Pronjari, deputete, ish Sekretare e Shtetit për Sportet, ndan me lexuesin kujtime të saj për Rexhep Ramën: “Do ta konsideroja edhe më tepër fat, njohjen me zonjën e bashkëshorten e tij, “Mama Milica” siç e thërrisnin mbesat e saj, që së bashku ishin një çift model, përsa i përket marrëdhënies se tyre, mënyrës së komunikimit dhe komportimit që ata përcillnin në familje e shoqëri. Ato cilësi, ata i pasqyronin në pamjen e tyre fisnike, të trashëguar fatmirësisht edhe tek fëmijët e tyre” (RD, 25 shtator 2008, f. 15).
6.Mjekësia dijenon se n’afro njëqind trilionë qelizat e trupit të njeriut gati 300 milionë të tilla vdesin në minutë e njejtësisht zëvendësohen e ripërtërihen ato, po në trupin e ditët e Rexhep Ramës (Balidemaj) kurrë nuk ka vdek astenjiherë qelizë e dashurisë e veprimtarisë për trianinë e tij të shenjtë: Familjen, Kombin, Sportin.

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Sivjet, Shqipëria Londineze, i ka 49 ambasadorë të dekretuar e akredituar në botë, gjithnji sipas faqes zyrtare të MPJ të Shqipërisë, e cila mban për okelio, në kryevend, thanien “Shqipëria Jo Duhanit (!). 7 ambasadorë janë në organizata ndërkombëtare: OKB (Nju Jork e Gjenevë), NATO, BE, OSBE, KE, UNESCO. 42 ambasadorë janë me seli diplomatike në 42 shtete. 29 në kontinentin europian tokë e ishuj, nga të cilët 11 në gadishullin tonë ballkanik. 2 në Amerikën e Veriut – SHBA e Kanada. 9 në Azi – Izrael, Japoni, Kinë, Indi, Arabi Saudite, Malajzi, Kuvajt, Emiratet e Bashkuara Arabe, Katar. 1 në Afrikë (Egjypt) dhe 1 në Amerikën e Jugut (Brazil). Aq sa kam njohje kisha me thanë se aktualisht rreth 20 ambasadorë shqiptarë janë në listë-pritje njëvjeçare ose të pathirrun astenjiherë ndërvite në kit’ detyrë të lartë nga shteti shqiptar, nga trekandshi vertikal: Ministri i Jashtëm-Kryeministri-Presidenti.
Fatkeqësisht, nga rreth 60 ambasadorë shqiptarë të derisotëm, që janë në detyrë ose të larguar, asnjani prej tyre nuk e ka gradën e lartë “Ambasador”, po veçse e kanë fituar kit’ emër zyrtar e popullor nga posti i tyre ndërvite diplomatike.
Prapë po e rithem, fatkeqësisht, jemi i vetmi vend në Europë që nuk kemi asnjë diplomat me gradën “Ambasador” (!) Ky është një shembull i pazakontë edhe për shtete të Afrikës apo Azisë të përfshira nga luftra rajonale e civile në dekada të fundit.
Sigurisht nuk ka asnji argument shfajësues e as tolerues ky fakt: Kemi 70 vjet vend i çliruar, 70 vjet nga çlirimi i Tiranës, metropolit shqiptar. Një çerek shekulli nga Lëvizja e Dhjetorit ’90. Patjetër, të mjafta që të kemi ambasador të karierës, “Ambasador” me gradë, me dekret të veçantë presidencial.
Fatmirësisht kemi dhe një Ligj të standartit euro-atlantik “Për shërbimin e jashtëm të Republikës së Shqipërisë”, i cili mban nr. Akti 9095 e i datës 3 korrik 2003. Kemi edhe një Rregullore bashkëkohore për Sherbimin e Jashtëm të Republikës së Shqipërisë me plot 23 faqe. Këto të dyja, në disa nene të tyre, përcaktojnë kushte e kritere për marrjen e gradës “Ambasador”: Jo ma pak se 21 vjet vjetërsi të integruar në punë në MPJ e Shërbimin Diplomatik, nga të cilat të paktën dy mandate si ambasador, 2.5 vjet “Ministër Fuqiplotë”, etj.
Mbi të gjitha kemi edhe diplomatë shqiptarë që i plotësojnë këto kushte e kritere. Nuk janë të pakët. I kemi të mirë. Disa prej tyre janë fokusue edhe si kandidatura për President të Republikës së Shqipërisë si Artur Kuko, Qirjako Qirko. Absurdi shqiptar: mund të jesh edhe President i Shqipërisë po nuk ta japim gradën “Ambasador” i Shqipërisë (!) Absurdi tjetër: para do kohësh një gjyqtar më thotë se diplomati Shpëtim Çaushi po e kërkon gradën “Ambasador” në dyert e shkallët e gjyqësorit shqiptar (!) Po ka edhe diplomat të tjerë meritor me kit’ gradë, si diplomati i karierës Dashnor Dervishi, Kastriot Robo…dhe disa të tjerë. Nuk e di a iu jepet kjo gradë dhe atyre që kanë ndrrue jetë në dy dekadat e fundit si diplomati Ljublin Dilja ish “Ministër Fuqiplotë” në Ambasaden e Shqipërisë pranë OKB në Nju Jork, diplomati Florent Çeliku e të tjerë. Ç’ka them kështu: kur nuk ua japin të gjallëve si do ua japin atyre që ikën herët nga kjo jetë, nga kjo botë (!)
Troç po e them pse nuk ua japin gradën “Ambasador” diplomatëve shqiptarë të mirënjohur e meritor në karierën e tyre diplomatike: Disa diplomatë i keqcilësojnë si “të Berishës”, si “të Nanos”, si “të këtij apo atij presidenti”, ndonjanin e sulmojnë për shkak të mbiemrit, nistue nga vendlindja e tij, ndokujt ia mbajnë “nën dorë” inatin e cekjes në ndonjë post të lartë në shtet, etj. Paragjykimet e pandame politike ua mbulojnë përkohor meritat e tyre diplomatike, ua pengojnë me shtysa e qyta gradat diplomatike, etj. Edhe në vet MPJ ka hile me kile dhe bunarë me xhelozi kariere. Këto fakte e dukuri i kam pa e ndesh disi nga afër e lerg pasi kam punue disa vite në Drejtorinë e Shërbimit të Trupit Diplomatik të MPJ (2006-’09). Çështje të brendshme të kësaj natyre po e pengojnë e demtojnë shërbimin e jashtëm të Shqipërisë në veprimtarinë e tij dhe në imazhin ndërkombëtar.
Komisioni për Gradat Diplomatike, sipas Rregullores së Shërbimit të Jashtëm të Republikës së Shqipërisë, funksionin në MPJ me pesë antarë e me të drejtë sanksion për t’u mbledh periodikisht çdo muaj të vitit kalendarik. Këta duhet të japin grada të tilla si: ambasador; ministër fuqiplotë; ministër këshilltar; këshilltar; sekretar i parë; sekretar i dytë; sekretar i tretë; atashe si dhe ato në shërbimin e jashtëm konsullor të Shqipërisë. Patjetër, këta janë funksional, japin grada të tilla vazhdimisht, shkallë-shkallë, deri tek ato ma të lartat: “Ministër” apo “Ambasador”. Këtu bollis e bullis ajo shprehja për shtat” “Ndal Beg se ka hendek”. Kush janë “Beg” po e dijmë. Kush është “Hendeku” shumkush nga diplomatët shqiptarë e ka përjetue e mësue ndërvite.
Çështja shtrohet me sirenë diplomatike, politike, kombëtare. Gjithqysh. O sot, o kurrë. Të mos e lamë shërbimin e jashtëm të Shqipërisë Londineze në kit’ ditë të pameritueme as prej kontributeve të tij traditë e vlera dhe as prej ecurive e lartësimeve të shtetit shqiptar të sotëm. Nuk i falet Shqipërisë të mos ketë sot asnjë diplomat me gradën “Ambasador”, të ketë vetëm një “Ministër Fuqiplotë”, dy apo tre “Ministër Këshilltar”. Po diplomatë me këto grada edhe po të jenë 30 të tillë prapë janë pak. Shumë pak.
Gradën diplomatike “Ambasdor” e propozon Ministri i Jashtëm, e miraton Kryeministri dhe e dekreton Presidenti i Shqipërisë. Kjo “treshe” duhet me e terezit mirë kit’punë që nuk duron kopili jo vetëm politike po prêt drejtësi të shpejtë.
Shteti me strkturat e nivelet e tij nuk duhet të tregohet i padrejtë me diplomacinë shqiptare në dy shekujt e fundit, me diplomatët shqiptarë që kanë dhanë shumë për shtetin e kombin e vet. Fjala vjen: Shumkush u dekorue në 100 vjetorin e Pavarësisë po Presidenti i kësaj kohe të afërt, Bamir Topi, nuk dha asnjë dekoratë për një diplomat të vetëm. Nëse nuk ia mbushnin synin këta diplomatët e sotëm këtij kryespecialisti të blegtorisë le t’ia mbushte mendjen Faik Konica. Le ta dekoronte të paktën atë, që i bante nder gjithkujt e nuk i prishte punë askujt. I nderuar do të ishte çdo president shqiptar sikur të dekoronte, për shembull, edhe diplomatin e madh Rauf Fico, i dekoruar nga Mbreti Zog, nga Franca, Perandoria Austro-Hungareze, Italia, Bullgaria, po jo nga Shqipëria e pas 1990-tës. Gjithashtu, i nderuar do të ishte çdo president shqiptar sikur të dekoronte edhe diplomat të pasçlirimit, si diplomatin Jovan Antoni, ish partisan i luftës, në misione diplomatike të Shqipërisë, drejtor në vite i Protokollit të Shtetit në MPJ. Shembujt të tillë ka plot, po puna po ban not. Nuk po del në breg…Po mëkatarë janë edhe ish presidentët e tjerë të Shqipërisë. Vetëm presidenti Alfred Mosiu e ka dekorue më 11 dhjetor 2006 me “Medalja e Mirënjohjes” ambasadorin Arben P. Cici, i sapo larguar nga ambasador në Kroaci e i ardhun pas disa muajsh (2007-2010) si Këshilltar Diplomatik i Presidentit. Çdo shtet euro-atlantik në BE e NATO po ta marrin vesh se Shqipëria në 30 vjet ka dekorue vetëm një diplomat do ta para-gjykonte keqaz Shtetin Shqiptar, çdo president e kryeministër të tij. Sikur Shqipëria të dekoronte edhe dhjetë diplomatë të sotëm është pak.
Pse u vendos një Ministër i Jashtëm me emrin Ditmir do të ketë “Ditë të Mira” edhe MPJ e Shërbimi Diplomatik e Konsullor i Shqipërisë Londineze. Nuk po duam as me na i kujtue fjalët e Naim Frashërit: “ Ditë të mira paskëtaj vijnë…”. Çështja shtrohet sotpërsot, brenda ditës, pa kalue muaji nëntor, as ky vit kalendarik 2014, me një pyetje që prêt përgjigje: Pse po e lini Shtetin Shqiptar pa asnjë diplomat me gradën diplomatike “Ambasador”, si askund në botë, si askush në planet.

Nga Ramiz LUSHAJ/
1.Xhydollarët e Pogradecit i njeh historia. Ata janë udënishtas. Derë Age. Bregliqenas. Rrënjas. Të përkushtuar e të sakrifikuar për kombin e vet. Të mendjes, të pushkës.
Një prej tyre është dhe Muharrem Hudënishti. Patriot i kohës. Luftëtar me merita. Burrë i zoti. I ditun, i fortë. Personalitet përfaqësues i Hudënishtit në periudhën e Pavarësisë deri kah pushtimi fashist i Shqipërisë. Me emën e vend ndër figurat e shquara të Pogradecit. Edhe në Qarkun e Korçës. Dhe në dy anët e liqenit të Ohrit e të Prespës. Dhe në gjithato qëndra e rrethina përgjatë Drinit të Zi, Shkumbinit e Vardarit.
Patriotit Muharrem Hudënishti i ka ecë emni e firma në kancelaritë e botës, tek Fuqitë e Mëdha. Ai është në Dosjen e Konferencës së Paqes në Paris (1919-1920), përndryshe “Konferenca e Versajës”, e cila u mblodh në dy vite e nënshkroi pesë traktate: me Gjermaninë, me Austrinë, me Hungarinë, me Bullgarinë, me Turqinë. Aty, gjatë diskutimit plot debate të Traktatit të Fshehtë të Londrës (1915) dhe në kuadrin e “Çështjes së Adriatikut”, u trajtua dhe Çështja e Shqipërisë Londineze, e cila rrezikohej t’i merrnin territore fqinjtë e saj ballkanik e mesdhetarë si Greqia, Jugosllavia Versajiste (Serbia e Mali i Zi) e Italia. Aty, Shqipëria pati mbrojtjen Uillsoniane, pasi Greqia kërkonte Korçën e Gjirokastrën, ashtu sikurse Mali i Zi Shkodrën e Italia Vlorën, etj. Kjo Konferencë ishte një domosdoshmëri e kohës dhe mbetet një shembull i keq i botës për arsyenat se nuk u zbatuan parimi i kombësisë dhe i vetëvendosjes së popujve, nuk mori në konsideratë kërkesat e interesat kombëtare të Shqiptarëve për një shtet në kufijtë e vet natyral të 1878-tës, solli prapë copëtimin e Shqipërisë për të kënaqë shovinizmin e egër të fqinjve tanë, shërbeu si një “armëpushim” ndërmjet dy luftarëve botërore, përshpejtoi ardhjen e komunizmit bolshevik të Moskovit, etj. Kjo Konferencë, si edhe të tjerat më 1978 e 1912-’13, do të mbeten të mallkuara në shekuj nga varret e djepet shqiptare.
2.Luftëtari kombëtar Muharrem Hudënishti figuron në një dokument të dërguar nga “Të parët e krahinës së Pogradecit” për Konferencën e Paqës të Parisit. Ay dokument, i nënshkruar në Pogradec, mban datën 8 maj 1919. I bashkalidhet Notës XXII të dërgatës Shqiptare në kit’ Konferencë Ndërkombëtare. Është “Aneksi IV” i saj. Sigurisht, ky dokument ka pasë rolin e vet në atë kohë të vështirë diplomatike, politike, me luftna, aneksime territoresh, etj.
Emni i Muharrem Hudënishtit është i dhjeti nënshkrues në kit’ dokument me 26 firmtarë pogradecarë të 1919-tës. Janë burra të mëdhenj të trevës së tyne, në historinë e Pogradecit…Kjo madhështi iu duket edhe tek mbiemnat, që kanë emnat e viseve të tyne: Pogradeci, Starova, Hudënishti, Çërrava, Memëlishti, Trebinja, etj.
Njëzet ë gjashtë firmëtarët atdhetarë të këtij dokumenti të 8 majit 1919 janë emën ndritunit:
Istref Sulejman Starova,
Jashar Isuf Starova,
Hasan Demir Starova,
Dilaver M. Starova,
Zenel Shahin Zagoriçani,
Muharrem Abedin Zagoriçani,
Emin Reshit Vërdova,
Bahri Reshit, Vërdova,
Riza Rexhep Memëleshiti,
Muharrem Abedin Hudënishti,
Hysen Shemsejdin Vinçani,
Arsllan Demir Çaushlliu,
Adem Ymer Trebinja,
Rakip K. Pogradeci,
Hydriz D. Pogradeci,
Zia H. P. Pogradeci,
Koçi Tushi,
Tanas Kërxhali,
Pandi Pasko,
Arsllan Mehmeti,
Riza Xhaferri,
Muharrem Rushani,
Riza Rexhep Pretusha,
Dervish Karafil Shkoza,
Faik Pashë Çërrava,
Adem Selman Leshnica.
3-Konferenca e Paqes kishte katër muaj që ishte mbledh në Paris. Kësokohe mblidhen “Të parët e Pogradecit” e ia nisin kërkesën e tyne të 8 majit 1919.
Ata flasin si “përfaqësonjës të popullit të 140 fshatrave të Pogradecit”. Ata i denoncojnë e demoskojnë planet e intrigat e serbëve për t’u futun si pushtues e aneksues në anën tjetër të liqenit të Ohrit, në krahinën e madhe të Pogradecit.
Ky dokument nuk është thjeshtë një mbledhje e 26 firmëtarëve të tij. Jo. Ai hartohet pas një veprimtarie kombëtare të pogradecarëve, pasi “dje, më 7 maj, u mbajt një meeting 3.000 vetësh në fshatin Podgorije”. Pra, aty, është zëri i tyre. Demonstrohet fuqia e tyre. Janë kërkesat e tyre.
Vet ky dokument dijenon se “vendimet e mbledhjes së Podgorjes, të nënshkruara nga të gjithë përfaqësonjësit e fshatravet ua kemi dërguar Fuqive të Mëdhaja Beslidhuna e të Shoqëruara si dhe Konferencës së Paqës”.
Në atë Kërkësë për të Mëdhenjtë e Kohës e të Botës 26 firmëtarët e saj pogradecarë iu bajnë të ditun se “Në këtë mbledhje kemi treguar edhe një herë sheshit mendimin t’ënë që nuke duam kurrsesi t’i shtrohemi Serbisë, se jem e duam të mbetemi shqiptarë e se nukë munt të thyhen ato lidhje qi na bashkojnë me Atdhe”.
4.Konferenca e Paqës në Paris, vet kryetari i saj Georges Clemenceau– kryeministër i Francës, dhe përfaqësuesit e neltë të Fuqive të Mëdha: Woodrow Willson – president i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, David Lloyd George – kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar i Britanisë së Madhe, Vittorio Orlando – kryeministër i Italisë, dhe stafet e tyre të atyshëm, u njohën dhe me Kërkesën e Pogradecit të nënshkruar nga 26 përfaqësues lokal të tij.
Kësokohe, ky vit i pas Luftës së Parë Botërore (1914-1918), ishte tejet i vështirë për Kombin Shqiptar, sikurse dhe për Pogradecin e krejt Qarkun e Korçës, ku ishin prezent dhe forca franceze. Nga njana anë Korça, si gjithnji, ishte në rrezik nga grekët. Nga ana tjetër Pogradeci, si gjithmonë, ishte në rrezik nga serbët. Ata iu flasin me sinqeritet e besë shqiptare Konnferencës së Paqes, gjithsecilit nga “Katër të Mëdhenjtë”: “Sot për sot jemi të çarmatosur, po gjendja e ushtrive frënge në vent ësht për ne garanti e mprojtje”.
Letër-Kërkesa e Pogradecit e mirtuar nga 3.000 pogradecarë dhe e nënshkruar nga 26 firmëtarë pogradecarë iu përcjell deklaratën e tyre: “E shofim për detyrë të dëftejmë edhe se jemi betuar për të mbajtur tërësin’ e tokës s’onë e se do t’u bëjmë garth me zembrat tona sulmevet t’armikut që kërkon të futet mbrënda”. Sigurisht, këta pogradecarë me “armik” kuptojnë e luftojnë si serbët dhe grekët e çdokush tjetër ngado që të vijnë në trojet e tyne etnike shqiptare.
Ata, në përmbyllje të lëtres së tyre, theksojnë se “Duke iu bërë të njohur vullnetin e popullit tënë” duan që nga Dërgata Shqiptare dhe në Konferencën e Paqes në Paris “të drejtat tona të mirren në kujdes”.
5.
Patrioti Muharrem Abedin Hudenishti, një ndër nënshkruesit e kësaj Kërkese për Konferencën e Paqes, ishte një ndër “Të parët e Pogradecit”, një trashëgimtar emblematik i Derës së Xhydollarëve të Hudenishtit.
Ai ishte një luftëtar kombëtar me kontribut në mbi tri dekada kohore, nga Shpallja e Pavarësisë e deri në vitin e pushtimit të Shqipërisë Londineze nga fashizmi italian. Ai është pjesmarrës e prijës si një figurë vendore në gjithato ngjarje lokale, krahinore e kombëtare, sidomos në vitet 1912, 1915, 1919, 1920, 1930 e 1939. Ai ishte dhe oficer i lartë i Kavalerisë Mbretërore në kohën e Zogut. Vinte nga një familje me gene, zemër e veprimtari monarkiste, legaliste. Edhe vet ishte i tillë.
Muharrem Hudënishti është kushëri i një gjaku, i një zjermi, i një dere, me Nanëmadhen Demire Xhydollari-Durollari, nanën e dr. Guri Durollarit i cili për Mbretin Leka e Familjen Mbretërore, për Monarkinë Shqiptare kreu akte, aksione e ngjarje politike e publike panshqiptare e ndërkombëtare.
Lidhja e Muharrem Hudenishtit me kusherinën e saj Demire dhe me familjen e Durollarëve u ba ma e afërt, pasi i shoqi i saj, Rrapush Durollari, e kishte mik të shumëfishtë: edhe të pragut, edhe të idealit, edhe ta armëve. Shkonin mirë sëbashku. Ishin kundërshtarë e qëndrestarë dhe të pushtimit fashist të 7 prillit 1939. Këta të dy, jo vetëm lindjen në një fshat, në Hudenisht të Pogradecit, po edhe vdekjen e patën në të njëtin vit, më 1939; nga i njëjti armik – pushtuesit fashist italianë.
Luftëtari i çështjes kombëtare shqiptare, Muharrem Hudënishti, ngaqë nuk e kishte pranue pushtimin e vendit, as bashkëpunimin e ofruar me të huajin, u burgos nga fashistët italianë në burgun e Tiranës. Pati një vdekje misterioze. E helmuan në burg në muajt e parë të pushtimit. Ia zhduken edhe trupin, Ai ende dhe sot ka mbet pa varr. Një humbje e madhe, tejet tragjike.
Miku e shoku i tij, Rrapush Durollari, e pati vdekjen nga italianët, në Prrenjas, në vitin 1939, duke e lanë Nanëmadhen Demire Durollari, e cila rrnoi 115 vjet, me tre fëmijë jetimë: Gurin, Shyqyrien e Lirien, të cilët në Amerikë kanë krijue një “brigadë shqiptare” me djemë e vajza, nipa e mbesa në disa breza vargni genetike e jetike.
Një nga nipat e sotëm të prijtarit lokal e luftëtarit kombëtar Muharrem Abedin Hudenishtit, që i shkroi sëbashku me 25 pogradecarë të tjerë Konferencës së Paqes në Paris më 1919, jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. E mban emrin e tij: Muharrem. E ka për nder kit’ emër. Ia mban lart emnin gjyshit të tij. Edhe kur për shpagim si familje monarkiste e legaliste ishte në burgun e egër të Spaçit për dhjetë vite gjatë komunizmit bolshevik. Edhe kur punonte në fshat e në miniera. Ai, Muharremi pasardhës ishte prapë i “prekur” në biografinë e tij, jo vetëm si mbretnorë, po edhe për faktin tjetër: ishte martue me Lirien, me motrën e poetit martir Vilson Blloshmi, të cilit diktatura ia mori jetën për me ia ndal lirinë e fjalës, vargun poetik, rrugëtimin perspektiv. Muharremi qëndroi dinjitar edhe kur pas Dhjetorit ’90 erdhi Demokracia në Shqipëri e punonte zyrtar i shtetit në Ministrinë e Rendit e Ministrinë e Drejtësisë. Ky, Muharremi i Xhydollarëve, i kishte të gjitha: edhe i fismë nga genet, me kontribute brezash në histori, me përvojë në jetë, i shkolluar me arsim të lartë në dekadat e fundit, po prapëseprapë, edhe një tjetër herë, socialistët e ardhun në pushtet me rebelemin e vitit ’97-tës, e hoqën nga puna, donin t’ia mbyllnin rrugët. Po ai iku në Amerikë. Po i përplot gati dy dekada atje, me nusen e tij e dy djemtë. Atje, ky “Muharremi i Dytë” ka shkrue edhe një libër me tregime. Kot nuk e thashë që kryerradhë se këta Xhydollarët e Hudënishtit janë edhe të pushkës, edhe të penës. E mbajnë lart emnin e të parëve të vet, si të Muharrem Abedin Hudenishtit, që luftoi deri në vetmohim për Çështjen Kombëtare Shqiptare, që i shkroi edhe Konferencës së Paqes në Paris.

Nga Ramiz LUSHAJ/
Ajo ditë e ftohtë e 12 dhjetorit 1990 ishte nga ma të veçantat. Aty kah pramja, nga valët e “Zërit të Amerikës” në Uashington, një za i paharrueshëm po fliste nga kryeqyteti i Shqipërisë Londineze – nga Tirana komuniste, për idealin e madh të kohnave, ëndrrën e pambyllun të brezave: “Kosova të Bashkohet me Shqipërinë”!
Askush në Shqipërinë komuniste, Brenda kufijëve të saj të izolimit të hekurt, deri në atë çast të rrallë nuk kishte marrë guxim shqiptar kaq madhor e sfidë kaq të lartë për me fort folun zyrtarisht e botnisht për Bashkim Kombëtar, për Shqipërinë Etnike.
Atë ditë ishte themelue Partia Demokratike e Shqipërisë nga Studentët e Dhjetorit ’90 e Intelektualët e Kombit. E para parti opozitare demokratike postkomuniste, që do të sillte Pluralizmin dhe Demokracinë, një Kohë Tjetër, një Jetë Ndryshe, një të Ardhme përtej Ëndrres…
Ai, Sali Berisha, po fliste në “Zëri i Amerikës” për Bashkim Kombëtar – kauzën genetike të jetës së tij, ideali kryerend i Programit të Partisë Demokratikë të porsalindur për vepra të mëdha.
Atë ditë i lumturoheshim mrekullisë diellore të kësaj fjale kombëtare hyjnore: Kosova të Bashkohet me Shqipërinë”.
Njëherash, gjithandej, tek shumëkush, ngriconte frika se mos rregjimi komunist i Tiranës do ta arrestonte Sali Berishën, Fjalësin e Lajmësin e kësaj ëndrre të pashueme, të burgosur, të përgjakur, të pamposhtun. Atë natë mijëra familje e sy i mbajtën dritat e shpirtit të ndezuna: Kosova ishte kryefjala e atij mëngjezi që po rilindte për me thye klonin e kufinit, me rrëzue piramidat, me bashkue gjakun shqiptar e tokat etnike.

Njeriu që po i diellnonte kohës shqiptare dhe botës së re euro-atlantike me thanien historike, hyjnore, aksiometrike: “Kosova të Bashkohet me Shqipërinë” ishte ky i sotmi dhe i nesërmi, kombëtari i përjetshëm, Lideri Historik i Shqiptarëve, ish-kryeministri e ish-presidenti: Sali Berisha.
Këtë fakt rideshta ta përcjell sot në përvjetorin e Pavarësisë së Kosovës, veçmas për të gjithë ata që iu rrenë mendja se prof. dr. Sali Berisha nuk i ka këto qëndrime e veprime genetike të truallit e derës së tij fisnike e patriotike, të vetëdijes së tij kombëtare, të prejardhuna prej të djeshmes në rrugëtim paqësor e suksesor drejt të nesërmes.

Tiranë, 11 shkurt 2014

HIDROCENTRALI AUSTRIAK QË HYN NË LOJËN SHOVENE TË MALIT TË ZI PËR SHPËRNGULJE TË SHQIPTARËVE ETNIK NË VUTHAJ TË GUCISË/
Nga Ramiz LUSHAJ/
Ambasadori Johan Frilih i Austrisë në Malin e Zi tepër vonë (6 shkurt 2015) e paska mësue rrugën për në krahinën e Plavë-Gucisë, tue pasë kësaj here me veti në suitën e tij dhe presidentin e një firme austriake, “Energy Eastern Europe”. Shkelqësia e Tij ka harrue apo duhet me ia kujtue se ka shkel në trevën komunare ma pro-austriake në krejt Malin e Zi, Kosovë e Shqipëri, pasi në fill shekullin e kaluar, në kohën e otomanizmit, në vitin 1909-‘10, mbi 80 për qind e saj, e shqiptarëve plavë-gucias vendali të atyhit, e kishte shtetësinë austriake. Vizita e Tij, në kit’ të ftohtë dimni e në acar malazez çetinë e gjukanoviç, pothuaj një shekull vonesë nga koha kur Hasburgët e Luftës së Parë Botërore qeverisnin si pro-shqiptar dhe në Plavë-Guci, nuk na ngrohë aspak. Shkelqësia e Tij kreu një vizitë (jo)diplomatike të errët.
Eh! Firma rreth 8 vjeçe: EEE (Energy Eastern Europe),e themelueme në vitin 2006 në një nga shtetet e Austrisë e me mbështetje nga kompani deri çerekshekullore, siç ia thotë dhe emni i vet, është një nga ato kompanitë që disa vende të Perëndimit i krijojnë enkas për vendet e ish-Europës Lindore, në rastin konkret për Ballkanin Perëndimor, përndryshe: Bosnje-Hercegovinë (2007), FYROM-Maqedoni (2008) dhe, së fundit, në Malin e Zi (2009) me përfaqësues të saj, Denis Hotin. Kjo EEE erdhi mbi 3 vjeçe në Podgoricën etnike shqiptare e, më duket, se ngriti aty nji hidrocentral me ujët e Moraçës që ende kullon gjak shqiptar shumshekullor.
Kjo firmë prej vitit 2009 ka pesë minihidrocentrale në ndërtim, nga të cilët tre në Bosnje-Hercegovinë e dy në Maqedoni. Ky në Vuthaj të Gucisë do të jetë i gjashti, ku puna proceduriale ka nis prej vitit 2010, tash pesëë vjet. Që kur kryekomunari i Plavës, Skënder Sharkinoviçi, iu dha leje me shkrim e tashti Qeveria MZ ua dha konçesionin EEE. Komuna e re e Gucisë tue pi Coco-Cola i dha “Okej” kësaj firme e ambasadorit austriak, që nuk e ngriti zanin një herë të vetme për hallet e mëdha etnike e gjithfarëshe të shqiptarëve në Plavë-Guci. Duhet me ua ba të ditun qysh herët dy komunave, asaj të Gucisë e të Plavës, që ky nuk do të jetë hidrocentrali i vetëm. Të tjerë do të ngrihen ma pas. Kjo u përfol dhe në takimin e 6 shkurtit 2015. Po të ish kanë firmë shqiptare do ta kishim “hangër të gjallë”, po meqë është firmë e juaja ndoshta do të presim të ndodhë e kundërta.
Gjithandej përflitet se ky hidrocentral në Vuthaj është “mini”, është “i vogël”. Po 4 MW nuk është pak. Të kujtojmë një fakt: në vitet e para të pas Luftës së Dytë Botërore, ndër veprat e para në Shqipëri, u ndërtue me jehonë të madhe hidrocentrali “Lenin” në Tiranë, i cili ishte 5 MW.
Vlera e ndërtimit të projektit, me marrje uji direkt në burim me tubacione me diametër 1.6 m, parashikohet të jetë 4 milionë Euro. Nuk është pak, po as shumë. Kur të hyjnë në punë ky hidrocentral, i pari i rradhës energjitike, një miku im specialist kryesues apo në ekip të projektimit të 60 hidrocentraleve të tilla në Shqipëri më thotë se të ardhurat e tij vjetore do të shkojnë rreth 1 (një) milionë Euro. Kjo domethanë se në mbi 4 vjet ky hidrocentral do iu dalin “falë” austriakëve, përndryshe: do ta shlyejnë vetëveten. Kjo është çështje e “xhepit të tyre”. Çështja shtrohet” çka hyn në “xhepin” e vuthjanëve e të komunës së Gucisë?!! Pothuaj kudo në botë këto hidrocntrale të tilla i kalojnë një pjesë të madhe të të ardhurave të tyre për njësitë vendore e komunitetin ku ndertohen ato. Po ajo çka mendojnë përfaqësuesit austriak është shumë pak, saç mund ta bante dhe një vuthjan në mërgim përtej Atlantikut. As fuqia punëtore për hidrocentralin e Vuthajve nuk mund të merret në konsideratë, pasi në të tilla raste teknologjia e përjashton “punësimin”, ndaj mund të mbahen aty në rastin ma ekstrem deri në dy-tre vetë.
Ngritja e këtij hidrocentrali në Vuthaj të Gucisë, i zyrtarizuar nga qeveria e kryeministrit antishqiptar Milo Gjukanoviç, i përkrahur dhe nga ambasadori i Austrisë në Podgoricë, me shtysë nga vet presidenti austriak i EEE, ka gjithato të këqija që i vijnë si “lumë” Vuthajve, Gucisë e Plavës, shqiptarëve etnik e të origjinës dhe gjithë komuniteteve të atyshme.
1. Në fillim të fillimit, pikësëparit, bie në kundërshtim me vet Kushtetutën e Malit të Zi, bash me nenin e parë të saj, që e quan Malin e Zi “shtet ekologjik”(!) Jo se austriakët nuk e duan e ruajnë ekologjinë, po vet ekologjia e Vuthajve e Plavë-Gucisë nuk e don e duron kit’ hidrocentral, që sjell e përcjell pasoja e rrjedhoja ekologjike (in)direkte.
2. Deri më tani nuk ka ndodhur kurrë në asnjë vend të Europës, që për shfrytëzimin e forcës së ujit të ndërhyhet direkt në zonën, nga ku buron uji – iu ankimon presidentit, kryeministrit e dissa ministrave të Malit të Zi, më 26 prill 2011, Dr. Marianne Graf Gössendorf, Konsulle Nderi e Shqipërisë në Austri, kryetare e Shoqatës Shqipëri-Austri, kandidate për Çmimin Nobel per Paqe më 2007.
3. Uji është Jeta. Ky hidrocentral e cenon vet ekzistencen e jetës së njerëzve në trojet e veta etnike, pasi uji i lumit që trupon përmjedis Vuthajve përdoret dhe për ujë të pijshëm për banorët, për bagëtitë dhe për ujitjen e tokave të tyre që prodhojnë të mira materiale për jetesë. Pra, kujt i intereson që t’i futin Vuthajt e banorët e saj në “krizën e Ujit” që po e kap botën e shek. XXI dhe t’iu rrezikojë atyne jetën e bukën e gojës, në tharjen e tokës, në denatyralizim të mjedisit përrreth hidrocentralit gangrenë.
4. Ky hidrocentral do të cenojnë dhe shenjtëritë shqiptare të Vuthajve dhe të Plavë-Gucisë, rrënjët mitologjike pellazgo-ilire dhe etnike të saj, pasi vendi i burimit të ujit që shfrytëzohet për hidroenergji është një “Sacred Place”. Aty gjenden “Ujëvara Gërla”, “Ujëvara e Zanave”, “Shpella e Shpirtit të Ujit”, “Burimi i Gruas së Bardhë”, “Krojet e Vuthajve” (ua kanë ngjit’ së vonit dhe “Krojet e Ali Pashë Gucisë”), etj. që vet personalitete austriake i vlerësojnë me vende të rralla si Ayers Rock në Australi, Kailash në Tibet, Geysire në Islandë, etj. Disa kanale ujitëse që marrin ujë nga ky lumë i krahasaojnë me kanalet e vaditjes në Tirolin Jugor, aq të lakmuara nga turistët, etj.
Ky vis shqiptar në vend që të merret në mbrotje nga UNESCO, do të shkatrrohet nga malazezët e Çetinës e austriakët e kompanisë EEE.
5. Ky hidrocentral gjatë ndërtimit dhe pas tij, me futjen e tubacioneve në zonën e burimit, etj. e shkatërron në një masë tejet të madhe e të rrezikshme ardhmërinë turistike të Vuthajve, të komunës së re të Gucisë dhe asaj të Plavës.
Pra, shteti i Malit të Zi po don shkatërrim gradual të kësaj treve me bukuri të rralla natyrore në vend që ta futin në hartat turistike të botës, ta marrin në mbrojtje nga vet shteti si “Monument Natyre”, “Monument Kulture”, etj.
6. Ky hidrocentral i Vuthajve e asgjeson randshëm dhe biosferën e kësaj treve
me florën dhe faunën unike të saj.
7. Ky hidrocentral i austriakëve po hyn në lojën shovene të Malit të Zi për shpërngulje të shqiptarëve etnikë të Vuthajve në komunën e Gucisë, pasi po rrezikohet ekologjia e saj sikurse me deponinë vdekjeprurëse në Martinaj të Gucisë, do të sjellin vështirësi jetese për shqiptarët e atyhit e damtojnë ardhmërinë e turizmit, etj. Vuthajt e Martinajt janë dy fshatra shumë të mëdha shqiptare në komunën e Gucisë, të cilat kanë mbi 90-99 për qind shqiptarë, të cilat kanë shekuj pa u asimilue, ndaj po synohet shpërngulja e tyre nga trojet e veta etnike.
Tiranë, më 21 shkurt 2015
_____________________________
Foto ilustruese e takimit te 6 shkurtit 2015 ne komunen e Gucise: nga Nuki Lucević në Guci